Trong tháng 9/2025, Sở Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với UBND các xã, phường tiến hành khảo sát thực tế về tiềm năng đăng ký chỉ dẫn địa lý (CDĐL) cho nhiều sản phẩm nông sản đặc sản. Hoạt động này nhằm khẳng định thương hiệu, bảo vệ quyền lợi người sản xuất, đồng thời nâng cao giá trị, mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước. Đoàn khảo sát đã đi thăm mô hình thực tế và làm việc tại các xã phường về các sản phẩm nông sản đặc trưng gồm: Khẩu Nua Lếch Thượng Quan, Nếp tài Thượng Minh, Chè Shan Tuyết Bằng Phúc, Mơ vàng Bắc Kạn, Chè Vô Tranh, Chè La Bằng. 

Đoàn công tác làm việc tại Phường Bắc Kạn về sản phẩm Mơ vàng

Khẩu nua lếch Thượng Quan: Giống lúa nếp đặc hữu

Xã Thượng Quan là nơi lưu giữ giống lúa nếp Khẩu nua lếch hàng trăm năm tuổi. Gạo có hạt tròn, dẻo thơm, vị đậm, thường được sử dụng trong các dịp lễ hội, trở thành biểu tượng văn hóa - ẩm thực của địa phương. Diện tích trồng hiện đạt 40 - 45 ha, sản lượng 120-150 tấn/năm . Sản phẩm đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể từ năm 2015 và đạt OCOP 3 sao. Việc đăng ký CDĐL sẽ nâng tầm giá trị, đồng thời ngăn chặn tình trạng làm giả, bảo vệ uy tín của giống nếp quý và sản vật quý hiếm.

 
Đ/c Cao Minh Hải - PGĐ Sở KH&CN cùng đoàn công tác khảo sát mô hình trồng Khẩu nua lếch Thượng Quan

Nếp Tài Thượng Minh: Hạt ngọc vùng cao 

Tại xã Thượng Minh, giống gạo nếp Tài đã gắn bó lâu đời với đồng bào Dao Quế Lâm và Tày. Gạo có hạt trắng tròn, dẻo thơm, vị ngọt hậu, đặc biệt vẫn mềm dẻo khi để nguội . Điều kiện khí hậu mát mẻ, nguồn nước khe suối tinh khiết, thổ nhưỡng giàu mùn đã tạo nên chất lượng vượt trội cho sản phẩm. Hiện diện tích gieo trồng khoảng 50 ha, sản lượng 200 tấn/năm. Sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 4 sao, hữu cơ TCVN, ISO 22000:2018 và được tiêu thụ rộng rãi trong và ngoài tỉnh. Chính quyền địa phương kỳ vọng Nếp Tài sẽ sớm được bảo hộ CDĐL, góp phần nâng cao thu nhập cho hơn 250 hộ dân tham gia sản xuất.

Chè Shan tuyết Bằng Phúc: Di sản văn hóa 

Xã Đồng Phúc (trước đây thuộc huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn) nổi tiếng với những cây chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Chè phát triển ở độ cao 600-1.200m, trong điều kiện khí hậu mát mẻ quanh năm, đất feralit giàu khoáng chất. Búp chè dày, phủ lớp phấn bạc như tuyết, tạo nên hương vị chát dịu, hậu ngọt sâu đặc trưng . Đến nay, toàn xã có khoảng 345ha chè đang cho thu hoạch, trong đó 80ha chè cổ thụ. Nhiều hợp tác xã, doanh nghiệp đã xây dựng thương hiệu, đưa sản phẩm OCOP 3-4 sao và bước đầu xuất khẩu sang Mỹ. Đây là sản phẩm đặc sản của địa phương, với nhiều đặc trưng riêng biệt, có nhiều tiềm năng để đăng ký bảo hộ CDĐL.

 
Đoàn công tác khảo sát cây chè Shan Tuyết Bằng Phúc

Mơ vàng Bắc Kạn: Từ cây trồng tự phát thành sản phẩm kinh tế chủ lực

Theo báo cáo của UBND phường Bắc Kạn, cây mơ vàng được trồng từ những năm 1990, từng gặp khó khăn về đầu ra dẫn đến nhiều diện tích bị bỏ hoang. Tuy nhiên, từ năm 2017 đến nay, nhờ có doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ ổn định, cây mơ vàng đã hồi sinh mạnh mẽ. Hiện toàn phường có 89ha mơ vàng, trong đó 58ha cho thu hoạch với sản lượng gần 400 tấn/năm . Sản phẩm quả mơ vàng Bắc Kạn đã được chế biến thành nhiều sản phẩm xuất khẩu sang Nhật Bản như mơ mật ong, mơ tía tô… tạo nguồn thu nhập bền vững cho người dân. Địa phương đánh giá sản phẩm có tiềm năng lớn để đăng ký CDĐL, góp phần xây dựng thương hiệu nông sản vùng núi phía Bắc.

Chè La Bằng - Tinh túy từ đất và người

Nằm dưới chân dãy Tam Đảo, xã La Bằng (huyện Đại Từ) từ lâu đã nổi tiếng là “đất chè trứ danh” của Thái Nguyên. Toàn xã hiện có hơn 1.135 ha chè, sản lượng đạt gần 14.845 tấn chè búp tươi/năm. Với điều kiện tự nhiên ưu đãi – khí hậu mát mẻ quanh năm, đất feralit đỏ vàng giàu dinh dưỡng, nguồn nước trong lành từ Tam Đảo – La Bằng hội tụ đủ yếu tố để sản xuất ra những búp trà hảo hạng. Người dân nơi đây có truyền thống trồng chè lâu đời, vừa giữ gìn phương thức thủ công, vừa mạnh dạn ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật. Chè La Bằng nổi bật với hương thơm tự nhiên, vị chát dịu, hậu ngọt sâu, nước xanh sáng, được chế biến nghiêm ngặt, không hóa chất bảo quản. Sản phẩm đã có mặt tại nhiều hội chợ, sàn thương mại điện tử và dần khẳng định uy tín riêng. Việc đăng ký CDĐL cho “Chè La Bằng” sẽ giúp nâng tầm thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ, đồng thời bảo vệ uy tín sản phẩm trước nguy cơ trà trộn, làm giả.    

Chè Vô Tranh - Hương cốm lan tỏa, thương hiệu vươn xa

Không kém phần danh tiếng, Chè Vô Tranh (huyện Phú Lương) từ lâu được xếp vào “tứ đại danh trà Thái Nguyên”. Với diện tích 2.591 ha chè, trong đó 2.497 ha đang cho thu hoạch, sản lượng hằng năm ước đạt hơn 30.000 tấn, Vô Tranh được xem là vùng nguyên liệu lớn, giàu tiềm năng. Chè nơi đây có hương vị rất riêng: hương cốm bay thoảng nhẹ, nước sánh vàng như mật ong, vị chát dịu và hậu ngọt thanh mát. Toàn xã có 39 làng nghề chế biến chè, 23 hợp tác xã và trên 60 tổ hợp tác, nhiều sản phẩm đạt OCOP 3–4 sao, một số đã xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, Ba Lan và Trung Đông. Đặc biệt, Vô Tranh đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp nhãn hiệu tập thể “Chè Vô Tranh”. Đây là nền tảng quan trọng để tiến tới đăng ký CDĐL, tạo “lá chắn” bảo vệ sản phẩm trước hàng giả, đồng thời mở ra cơ hội chinh phục các thị trường cao cấp như Mỹ, EU, Nhật Bản. Chính quyền địa phương kiến nghị Trung ương, tỉnh hỗ trợ nguồn lực tài chính, đào tạo kỹ thuật hữu cơ, xây dựng bộ nhận diện thương hiệu, phát triển du lịch trải nghiệm gắn với sản phẩm chè - từ đó đưa “Chè Vô Tranh” trở thành biểu tượng kinh tế, văn hóa bền vững.

 
Khảo sát tại Hợp tác xã Hoan Xuyến với sản phẩm chè Vô Tranh

Chỉ dẫn địa lý là hình thức bảo hộ nhãn hiệu sản phẩm cao nhất để bảo vệ quyền lợi của các sản phẩm đặc sản địa phương, từ đó nâng cao danh tiếng, chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, để được cấp chỉ dẫn địa lý, các sản phẩm phải đáp ứng những điều kiện quan trọng như: Phải có nguồn gốc địa lý rõ ràng và ổn định, gắn chặt với một khu vực địa lý cụ thể và có sự khác biệt rõ rệt với sản phẩm cùng loại từ các vùng khác nhờ vào điều kiện tự nhiên hoặc điều kiện nhân văn, tri thức truyền thống địa phương. Có tính chất hoặc chất lượng đặc thù, hoặc danh tiếng sản phẩm gắn với địa lý, đã được biết đến rộng rãi…  

Qua khảo sát, Sở Khoa học và Công nghệ nhận định: Các sản phẩm đặc sản tại các xã, phường đều là những sản phẩm có chất lượng, trong đó nhiều sản phẩm đã xây dựng được nhãn hiệu tập thể, khẳng định được chất lượng trên thị trường trong và ngoài nước. Việc đăng ký CDĐL là hướng đi tất yếu trong thời gian tới để bảo vệ quyền lợi của người sản xuất, ngăn chặn hàng giả, hàng nhái; gia tăng giá trị sản phẩm, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế; gắn kết phát triển nông nghiệp với du lịch, văn hóa - góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững. Tuy nhiên, trước mắt, Sở Khoa học và Công nghệ đề nghị các địa phương rà soát, tăng cường quản lý, phát triển các nhãn hiệu tập thể đã có; tiếp tục xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị sản phẩm để từ đó đáp ứng đủ các điều kiện đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Sở Khoa học và Công nghệ sẽ đồng hành cùng các địa phương trong quá trình xây dựng, phát triển thương hiệu các sản phẩm đặc sản; đồng thời sẽ tiếp tục nghiên cứu, đánh giá, tham mưu cho UBND tỉnh thực hiện quy trình đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho những sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn theo quy định./.