Kỳ 1: Di sản sống và hành trình định danh

Từ truyền thống đến công nghệ hiện đại

Chè Thái Nguyên vốn được định danh bởi sự tỉ mỉ, tinh tế trong từng công đoạn, từ hái theo kỹ thuật “một tôm hai lá”, sao trên chảo gang với độ lửa vừa phải, vò trực tiếp bằng tay… Thế nhưng, trước áp lực của thị trường và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, nhiều vùng chè truyền thống đã chủ động chuyển sang quy trình sản xuất hiện đại.

Nếu trước đây toàn bộ các khâu từ trồng, chăm sóc đến sao chè đều thủ công, dựa vào kinh nghiệm truyền thống, thì nay phần lớn đã được cơ giới hóa, áp dụng quy trình chuẩn theo VietGAP và hữu cơ. Hệ thống tưới nhỏ giọt, bón phân tự động, máy sao sấy hiện đại giúp giảm sức lao động, nâng cao năng suất và bảo đảm chất lượng đồng đều. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX) cũng đầu tư dây chuyền chế biến sâu như trà túi lọc, matcha, tinh chất trà, mỹ phẩm từ chè… nhằm gia tăng giá trị kinh tế thay cho việc chỉ tiêu thụ chè khô truyền thống.

HTX Chè Hảo Đạt (xã Tân Cương) là một trong những đơn vị đi đầu ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong sản xuất kinh doanh. Toàn bộ các khâu chăm sóc, chế biến, đóng gói đều được cơ giới hóa và tự động hóa với nhiều thiết bị hiện đại như: Máy bay không người lái phun thuốc, hệ thống tưới tự động, sao sấy bằng gas, máy đóng ấm tự động. Đơn vị còn áp dụng phần mềm quản lý vùng trồng, máy chấm công tự động, chữ ký số và dán mã QR cho từng sản phẩm để quản lý chất lượng. Giám đốc Đào Thanh Hảo cho biết: Chúng tôi vừa nghiên cứu và đưa vào sử dụng ống diệt men chè có khả năng điều chỉnh tự động nhiệt độ, tốc độ quay, giúp giữ được màu xanh và hương thơm tự nhiên của chè.

Cùng với ứng dụng khoa học kỹ thuật, chuyển đổi số đã mở ra hướng đi mới cho ngành chè Thái Nguyên. Việc áp dụng mã QR, tem điện tử, truy xuất nguồn gốc gắn với xây dựng thương hiệu số và thương mại điện tử giúp sản phẩm chè có mặt tại nhiều thị trường trong và ngoài nước. Được sự hỗ trợ của chính quyền và cơ quan chuyên môn, các doanh nghiệp, HTX chú trọng hơn đến mẫu mã, bao bì, quảng bá sản phẩm qua sàn thương mại điện tử và mạng xã hội, qua đó mở rộng thị phần, nâng cao uy tín.

Người trẻ làm mới danh trà

Không chỉ làm chủ công nghệ, một thế hệ trẻ đang tiếp nối và làm mới nghề chè bằng sự sáng tạo và bản lĩnh khởi nghiệp. Họ mang đến luồng gió mới cho Tân Cương, La Bằng và nhiều vùng chè nổi tiếng khác của Thái Nguyên. Với khát vọng khẳng định thương hiệu quê hương, những người trẻ mạnh dạn thử nghiệm giống mới, áp dụng quy trình canh tác bền vững, xây dựng chuỗi giá trị gắn kết từ sản xuất đến tiêu thụ. Từ bàn tay của lớp nông dân trẻ, cây chè vừa gìn giữ được truyền thống, vừa phát triển theo hướng sản xuất sạch VietGAP, hữu cơ, gắn với đăng ký thương hiệu; đồng thời đổi mới bao bì, mẫu mã và đẩy mạnh tiêu thụ qua các kênh trực tuyến.

Đồi chè Cầu Đá, xã La Bằng có cảnh quan đẹp, là địa điểm tham quan và chụp hình lưu niệm thú vị đối với nhiều du khách

Là một người trẻ yêu trà và mong muốn giữ gìn giá trị truyền thống, chị Hoàng Thị Thúy Vân đã sáng lập HTX An Vân Trà (xã La Bằng). Giữa nhiều hướng đi, chị chọn cho mình cách khởi nghiệp rất khác từ cây chè, đó là nương theo tự nhiên. Nghĩa là chè phát triển cùng cỏ dại, hình thành hệ sinh thái, đồng thời tạo sinh khối cho cây. Toàn bộ phân bón là hữu cơ, từ phân chuồng, phân xanh hay đỗ tương ngâm ủ kỹ. Với việc "nói không" với thuốc trừ sâu hóa học, sản phẩm chè của HTX vừa bảo đảm chất lượng, vừa giữ được vị xưa từ giống bản địa quý hiếm. Các kết quả kiểm nghiệm sinh hóa đều đạt mức lý tưởng, phù hợp tiêu chuẩn ISO. “Niềm vui lớn nhất là vừa lưu giữ được hương vị truyền thống, vừa được đông đảo người sành trà đón nhận” - chị Vân chia sẻ.

Có một điều đặc biệt, những người trẻ đã góp phần làm mới danh trà Thái Nguyên bằng việc mạnh dạn đa dạng hóa sản phẩm. Trà túi lọc, trà hòa tan, matcha, thậm chí mỹ phẩm chiết xuất từ trà hay đồ uống pha chế hiện đại đều ra đời từ những ý tưởng mới. Sự sáng tạo ấy giúp chè Thái Nguyên gần hơn với giới trẻ trong nước và mở rộng ra thị trường quốc tế. Đi cùng với đó, công nghệ số trở thành “đòn bẩy” để sản phẩm vươn xa. Các bạn trẻ tận dụng sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, gắn mã QR truy xuất nguồn gốc và tổ chức livestream bán hàng, biến những đồi chè xanh ngát thành không gian kết nối trực tuyến với người tiêu dùng toàn cầu.

Định vị thương hiệu, bước ra thế giới

Cùng với nỗ lực ứng dụng công nghệ và sức sáng tạo của thế hệ trẻ, chè Thái Nguyên đang từng bước khẳng định vị thế trên thị trường trong nước và quốc tế. Từ dấu ấn đầu tiên khi giành giải Nhất tại Hội chợ Đấu Xảo (Hà Nội) năm 1935 với sản phẩm mang nhãn hiệu Cánh Hạc của ông Đội Năm, đến nay thương hiệu chè Thái Nguyên ngày càng được khẳng định và vươn xa.

Từ năm 2007, chè Tân Cương trở thành sản phẩm chè đầu tiên của Việt Nam được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý, tạo cơ sở pháp lý bảo hộ danh trà Thái Nguyên. Năm 2011, HTX Chè Tân Hương (xã Đại Phúc) là đơn vị đầu tiên trong cả nước đạt chứng nhận UTZ Certified - tiêu chuẩn quốc tế về sản xuất nông sản bền vững, có trách nhiệm với môi trường và xã hội. Tiếp nối những thành tựu đó, năm 2016, sản phẩm chè tôm nõn của Công ty CP Chè Hà Thái đã giành giải Bạc tại cuộc thi Chè đặc sản Quốc tế Bắc Mỹ. Một năm sau, sản phẩm Vương Phẩm của Công ty CP Tân Cương Hoàng Bình xuất sắc đoạt Giải Đặc biệt tại cùng cuộc thi. Đến năm 2024, sản phẩm Hoang Gia Shrimp Tea của HTX Trà an toàn Phú Đô tiếp tục ghi dấu với Giải Đồng tại Golden Leaf Awards. Đặc biệt, nhãn hiệu tập thể “Chè Thái Nguyên” đã được bảo hộ tại 6 quốc gia và vùng lãnh thổ (Trung quốc, Mỹ, Đài Loan, Nga, Nhật và Hàn Quốc); Chỉ dẫn địa lý “Tân Cương” được công nhận bảo hộ tại Liên minh châu ÂU (EU) và sản phẩm chè Tân Cương cũng được Hội Kỷ lục gia Việt Nam công nhận lọt vào Top 100 đặc sản quà tặng Việt Nam.

Quy trình sản xuất, chế biến chè theo tiêu chuẩn hữu cơ của Công ty CP Chè Hà Thái

Chè Thái Nguyên hôm nay được biết đến như sản phẩm nông nghiệp đặc trưng, đồng thời là biểu tượng văn hóa và niềm tự hào của vùng đất Việt Bắc. Trên hành trình hội nhập quốc tế, danh trà quê hương kết tinh truyền thống với đổi mới, bản sắc với khát vọng vươn xa. Mỗi chén trà gợi hương vị tinh tế, gửi gắm thông điệp về trách nhiệm với môi trường, cộng đồng và định hướng phát triển bền vững. Đó chính là giá trị cốt lõi giúp chè Thái Nguyên khẳng định vị thế, lan tỏa tinh thần Việt Nam trong dòng chảy toàn cầu.

(Còn nữa)

* Tác phẩm dự thi Cuộc thi viết "Trăm năm đệ nhất danh trà"