Cô và trò Trường THPT Trại Cau nghe Nghệ sĩ Nguyễn Văn Bách, giảng viên Khoa nghiệp vụ Văn hóa và Du lịch, Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc chia sẻ về nghệ thuật hát then, đàn tính trong cộng đồng dân tộc Tày, Nùng, Thái

Trường THPT Trại Cau hiện có hơn 1.100 học sinh, trong đó 771 học sinh là người dân tộc thiểu số (chiếm gần 70%), đặc biệt có 114 học sinh thuộc dân tộc Tày, Nùng, Thái. Đây không chỉ là điều kiện thuận lợi để tích hợp giáo dục văn hóa truyền thống vào hoạt động học tập và trải nghiệm, giúp học sinh hiểu, thêm niềm yêu thích và tự hào về di sản của dân tộc mình mà còn là hướng đi sáng tạo trong việc đưa văn hóa truyền thống hòa nhịp với cuộc sống hiện đại.

Qua khảo sát 114 học sinh là con em các dân tộc Tày, Nùng, Thái bằng phiếu điều tra, tập trung vào các tiêu chí như hát, đánh đàn tính, diễn xướng và trình diễn thì chỉ có số ít học sinh (chiếm khoảng 10%) là biết hát then và đánh đàn tính. Các học sinh này đều không biết diễn xướng và trình diễn. Như vậy, có thể thấy một thực trạng, kỹ năng hát then ở nhóm học sinh này này hầu như không còn được duy trì. Điều này phản ánh rõ sự “đứt gãy” giữa các thế hệ trong việc tiếp nối di sản hát then. Nguyên nhân đầu tiên có thể kể đến, đó là trong cộng đồng người Tày, Nùng, Thái hiện nay, đời sống văn hóa truyền thống không còn duy trì ở mức độ tập trung và thường xuyên như trước đây. Ở nhiều địa phương, người dân tộc Tày, Nùng, Thái sống xen kẽ với các dân tộc khác, dẫn đến việc thực hành hát then không còn diễn ra trong không gian cộng đồng rộng lớn. Số người cao tuổi còn giữ khả năng hát then, đàn tính, diễn xướng và trình diễn ngày càng giảm. Cùng với đó, việc truyền dạy chủ yếu mang tính tự phát trong phạm vi gia đình hoặc theo hình thức “nghệ nhân kèm cặp”, nên kỹ năng thực hành của thế hệ sau còn nhiều hạn chế…

Nhóm học sinh thực hiện Dự án Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong bảo tồn và lan tỏa làn điệu hát then nghe Nghệ sĩ, giảng viên Nguyễn Văn Bách đánh giá về sản phẩm của nhóm

Em Đinh Thị Bàn Thương, Trưởng Dự án Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm bảo tồn làn điệu hát then, chia sẻ: Xuất phát từ những nguyên nhân trên và nhu cầu xây dựng một hình thức học tập kết hợp trải nghiệm thực tiễn, gắn hoạt động của Nhà trường với lợi ích văn hóa, cộng đồng, Dự án của chúng em hướng đến đối tượng là các bạn học sinh dân tộc Tày, Nùng và Thái đang học tập tại Trường THPT Trại Cau. Dự án được triển khai với mục tiêu khơi dậy hứng thú và niềm say mê làn điệu hát then trong học sinh, thông qua việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tái hiện và lan tỏa những nét đặc sắc của loại hình nghệ thuật này.

Nhóm học sinh thực hiện Dự án Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong bảo tồn và lan tỏa làn điệu hát then cùng Nghệ sĩ, giảng viên Nguyễn Văn Bách biểu diễn hát then

Dựa trên các nguyên tắc về sự phù hợp với lứa tuổi và trình độ của học sinh dân tộc Tày, Nùng, Thái tại Trường THPT Trại Cau; đáp ứng nhu cầu, sở thích và mong muốn của đa số học sinh dân tộc của trường; đảm bảo tính khoa học và giáo dục của di sản; chuyển từ thụ động tiếp nhận sang chủ động tìm hiểu và lan tỏa văn hóa dân tộc… nhóm học sinh Trường THPT Trại Cau đã xây dựng ý tưởng; tiến hành điều tra, khảo sát; lựa chọn đề tài, chủ đề; gặp gỡ các nghệ nhân hát then; ghi âm, ghi hình và dựng video, số hóa bằng AI; xây dựng trang Fanpage số hóa hát then của Trường THPT Trại Cau “Cùng AI học hát Then - THPT Trại Cau”; đăng tải video lên Fanpage…

Theo đó, sau khi thu thập đủ tư liệu, thành viên trong nhóm sẽ ghi âm, ghi hình nghệ nhân hoặc học sinh thể hiện các câu hát Then mẫu, đồng thời sử dụng công cụ AI tạo giọng hát, AI dựng video, phần mềm chỉnh sửa để tái tạo và làm mới làn điệu Then. Video sau đó được cắt ghép, phối nhạc và hoàn thiện với thời lượng phù hợp để người nghe dễ dàng tiếp nhận…

Kết quả, chỉ sau hơn 2 tháng, đã có 20 video clip đã được đăng tải trên trang Fanpage của trường. Trung bình, mỗi video đạt từ 300 - 700 lượt tiếp cận. Có những video có hàng nghìn lượt người xem, hàng trăm bình luận tích cực, cho thấy sự quan tâm đặc biệt của học sinh cũng như cộng đồng dành cho sản phẩm công nghệ số của nhóm học sinh.

Nghệ sĩ, giảng viên Nguyễn Văn Bách chụp ảnh lưu niệm cùng với nhóm học sinh thực hiện Dự án Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong bảo tồn và lan tỏa làn điệu hát then của Trường THPT Trại Cau

Nghệ sĩ Nguyễn Văn Bách, giảng viên Khoa nghiệp vụ Văn hóa và Du lịch, Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc, đánh giá: Các video clip được dựng bằng công nghệ AI, do nhóm học sinh Trường THPT Trại Cau thực hiện có sự đầu tư kỹ lưỡng, phản ánh đúng bản chất của di sản hát then (tín ngưỡng, phong tục tập quán…). Đặc biệt, các em có sự phân biệt rõ làn điệu then của mỗi dân tộc. Về thời lượng của video clip không quá dài cũng không quá ngắn (khoảng 5 phút) đã chứa đựng đầy đủ thông tin, tạo cho người nghe sự tò mò, muốn tìm hiểu những video tiếp theo. Đối với phần hình ảnh trong video, tôi cho rằng, các em đã cân bằng được độ sáng, độ sắc nét của hình ảnh. Những video này không chỉ có ý nghĩa lớn trong việc bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc mà còn thể hiện được góc nhìn, sự sáng tạo của các em.

Cô giáo Phạm Thúy Vân, Trường THPT Trại Cau, giáo viên hướng dẫn nhóm học sinh thực hiện dự án, cho biết: Mặc dù tháng 9 vừa qua Dự án mới bắt đầu triển khai nhưng đã thu hút sự quan tâm rất lớn của học sinh trong Nhà trường và nhân dân địa phương. Với hàng nghìn lượt thích, bình luận và chia sẻ, các video đã có sự lan tỏa mạnh mẽ. Nhiều thầy, cô giáo đã xin lại video của các em để dạy môn Giáo dục địa phương trong Nhà trường.