Chị Mã Thị Dạy (nghệ danh Bảo An), Chủ nhiệm Câu lạc bộ Hát then - Đàn tính Sắc Chàm

Lớn lên cùng tiếng tính, lời then

Chị Bảo An sinh ra trong một gia đình người Tày ở xã Mỹ Thanh, huyện Bạch Thông (nay là xã Cẩm Giàng, tỉnh Thái Nguyên). Từ thuở nhỏ, chị đã gắn bó với tiếng đàn, lời hát then vốn là hơi thở văn hóa đặc trưng của đồng bào Tày - Nùng. Hình ảnh những người lớn trong bản cất lên khúc then dịu dàng bên ánh lửa chợt trở thành ký ức sâu đậm trong tâm hồn cô bé ngày nào.

Chị kể, từ năm 9 tuổi, chị đã thuộc nhiều bài then và thường lén lấy cây đàn tính của anh trai xuống để tự tập khi anh đi vắng. Ban đầu chỉ là sự tò mò trẻ thơ, nhưng càng gẩy dây đàn, chị càng cảm nhận được âm thanh ấy như chạm vào trái tim mình. Từ đó, hát then và đàn tính đã nuôi dưỡng tâm hồn chị, trở thành người bạn đồng hành không thể thiếu.

Câu lạc bộ Hát then - Đàn tính Sắc Chàm biểu diễn chào mừng thành công Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên lần thứ I

Bằng nỗ lực tự học và tình yêu sâu sắc với nghệ thuật dân gian, tiếng hát và lối đàn của chị dần được biết đến tại nhiều sân khấu trong và ngoài tỉnh. Dù biểu diễn ở đâu, hình ảnh của chị vẫn luôn giản dị, chiếc áo chàm mộc mạc, mái tóc vấn nhẹ và cây đàn tính đeo bên vai. Bởi với chị, nghệ thuật dân tộc không phải là sự phô diễn mà là sự chân thành, mộc mạc từ cội nguồn văn hóa.

Có thời gian, chị được đi biểu diễn ở Tây Nguyên và tiếp xúc với nhiều cộng đồng bản địa nơi đây. Chị ấn tượng khi thấy họ luôn tự hào và giữ gìn văn hóa truyền thống một cách tự nhiên, bền bỉ. Nhìn lại quê hương mình, chị trăn trở khi nhận ra nhiều giá trị truyền thống của dân tộc Tày - Nùng đang dần phai nhạt trước nhịp sống hiện đại. Nhiều người trẻ không biết hát then, không còn nhớ cách mặc trang phục truyền thống hay sử dụng nhạc cụ dân tộc.

Chị Bảo An bên vườn bầu - một loại quả là nguyên liệu chế tác đàn tính

Cũng từ những lần biểu diễn, chị nhận ra có rất nhiều người mong muốn tìm hiểu, sưu tầm trang phục và đạo cụ truyền thống nhưng không biết tìm ở đâu. Từ đó, chị quyết định cùng chồng mở một cửa hàng nhỏ để cung cấp trang phục, nhạc cụ và những sản phẩm mang bản sắc dân tộc, đồng thời tạo không gian để những ai yêu văn hóa dân tộc Tày - Nùng có cơ hội tìm hiểu và trải nghiệm sâu hơn.

Nhờ sự đồng hành, ủng hộ của gia đình, chị đã mạnh dạn thuê mặt bằng và thành lập cơ sở Thời trang thổ cẩm. Mặc dù những ngày đầu gặp khó khăn, khách hàng ít, chi phí thuê nhà cao, chị vẫn kiên trì bởi chị tin rằng giữ văn hóa là hành trình không được phép vội vàng. Với chị, chỉ cần còn một người muốn tìm hiểu thì vẫn phải có người để gìn giữ và trao truyền.

Lan tỏa văn hóa qua từng sản phẩm

Từ cửa hàng nhỏ ban đầu, cơ sở của chị dần được nhiều người biết tới. Để sản phẩm đạt chất lượng và giữ trọn hồn dân tộc, chị tìm đến các nghệ nhân để học cách chế tác đàn tính, lựa chọn vải chàm nguyên bản và phục dựng hoa văn truyền thống. Không đơn thuần là sản xuất hay buôn bán, mỗi bộ trang phục, mỗi cây đàn tính được chị xem như một tác phẩm văn hóa.

Cửa hàng của chị Bảo An góp phần đưa nét văn hóa dân tộc đến gần hơn với cộng đồng và du khách

Theo thời gian, lượng khách hàng tìm đến ngày càng nhiều. Chỉ riêng năm 2024, cơ sở của chị đã sản xuất và cung cấp gần 5.000 cây đàn tính và hơn 2.000 bộ trang phục truyền thống đến khách hàng trong và ngoài nước. Các sản phẩm lưu niệm mang đậm nét văn hóa Tày - Nùng như mô hình nhà sàn, nỏ, cày bừa thu nhỏ… cũng được nhiều người yêu thích. Hiện nay, chị đã mở thêm một cửa hàng mới và tạo việc làm ổn định cho 12 lao động địa phương, góp phần bảo tồn nghề thủ công truyền thống và nâng cao thu nhập cho người dân.

Không chỉ quảng bá văn hóa qua sản phẩm, năm 2019, được sự hỗ trợ của Trung tâm Văn hóa tỉnh Bắc Kạn, chị đã thành lập Câu lạc bộ Hát then - Đàn tính Sắc Chàm. Câu lạc bộ nhanh chóng trở thành điểm hẹn của những người yêu nghệ thuật dân gian. Chị cùng các thành viên đã tham gia nhiều chương trình giao lưu, biểu diễn trong và ngoài tỉnh, góp phần bảo tồn và lan tỏa nghệ thuật then - tính một cách sinh động trong đời sống hiện đại.

Lớp dạy hát then, đàn tính do chị Bảo An hướng dẫn thu hút học viên ở nhiều lứa tuổi

Bên cạnh đó, chị còn mở các lớp truyền dạy hát then và đàn tính cho nhiều lứa tuổi. Hàng trăm học viên từ các tỉnh như Cao Bằng, Quảng Ninh, Hà Nội, Điện Biên, Đắk Lắk… đã tìm đến chị để học tập. Với họ, mỗi buổi học không chỉ là luyện thanh, luyện ngón đàn, mà còn là hành trình tìm về cội nguồn văn hóa.

Trong số các học viên, có những em nhỏ chỉ mới 9 - 10 tuổi như em Hoàng Quỳnh Chi (sinh năm 2016), ánh mắt ánh lên niềm vui khi nói: “Tập đàn khó nhưng rất vui. Cô Bảo An luôn kiên nhẫn chỉ từng nốt, từng câu hát. Mỗi lần em hát được một bài mới, em cảm thấy như mình hiểu thêm về dân tộc mình”.

Chị Bảo An tâm sự: “Kho tàng văn hóa của dân tộc Tày - Nùng rộng lớn lắm. Càng tìm hiểu, tôi càng thấy mình phải nỗ lực nhiều hơn nữa. Tôi mong rằng sẽ có thêm thật nhiều bạn trẻ yêu nghệ thuật truyền thống để cùng nhau tiếp nối và lan tỏa”.

Từ tình yêu với tiếng đàn, lời hát mộc mạc núi rừng, chị Bảo An không chỉ giữ gìn di sản, mà còn làm sống lại hơi thở văn hóa trong từng sản phẩm, từng lời ca…