Chị Ma Thị Ninh, Giám đốc HTX Yến Dương (mặc áo xanh) tặng quà cho du khách khi đến tham quan, tìm hiểu về các sản phẩm bản địa của HTX

Khát vọng vươn lên từ triền núi

Con đường dẫn vào thôn Phiêng Phàng, xã Thượng Minh trải dài giữa màu xanh bạt ngàn của núi rừng. Xen giữa những ruộng bí xanh thơm, ruộng bậc thang là các nếp nhà mái ba gian đặc trưng của đồng bào Dao Quế Lâm…, nơi đang diễn ra những đổi thay rõ nét trong tư duy làm kinh tế của người miền núi.

Từng chịu cảnh “được mùa mất giá”, nông sản rơi vào tay thương lái, đời sống người dân chỉ đủ ăn, khó tích lũy. Trước thực tế đó, chị Ma Thị Ninh cùng một số phụ nữ người Dao đã mạnh dạn đứng lên thành lập HTX Yến Dương. Từ đây, người nông dân vùng cao dần thay đổi tư duy từ làm nông để sống qua ngày sang“làm nông để làm chủ, coi nông nghiệp là con đường tạo ra giá trị và thương hiệu.

Những ngôi nhà ba gian của người Dao Quế Lâm, thôn Phiêng Phàng từ góc nhìn trên cao

Sự ra đời của HTX không chỉ là một mô hình kinh tế, mà còn là biểu tượng của khát vọng tự lực, tự cường, khẳng định vai trò chủ thể của người dân trong phát triển nông thôn mới vùng cao. Từ triền núi heo hút, “hạt mầm” kinh tế hợp tác ấy đã nảy nở, tạo nên một hướng đi mới cho cộng đồng.

Từ 7 thành viên ban đầu, đến nay, HTX Yến Dương đã có gần 25 thành viên chính thức, liên kết sản xuất với hơn 500 hộ dân trong và ngoài xã, chủ yếu là đồng bào Tày, Nùng, Dao, Mông. Sau ba năm hoạt động, HTX đã đạt mức tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân 15 - 20%/năm, thu nhập của thành viên tăng từ 15 - 18 triệu đồng lên 40 - 45 triệu đồng/người/năm.

Các sản phẩm chủ lực gồm: Gạo nếp Tài, trà bí thơm, miến dong, thảo dược bản địa từ chỗ chỉ tiêu thụ trong gia đình, nay đã có bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Nhiều sản phẩm được giới thiệu tại hội chợ, hội nghị giao thương, siêu thị trong và ngoài tỉnh, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn.

Các thành viên HTX Yến Dương đóng gói sản phẩm gạo nếp Tài

Giám đốc HTX Yến Dương Ma Thị Ninh cho biết: “Các sản phẩm chủ lực của HTX là bí xanh thơm, gạo nếp Tài, miến dong, mỗi năm tiêu thụ trên 200 tấn, không chỉ phục vụ nội tỉnh mà còn có mặt tại Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng. Thành công đến từ việc thay đổi tư duy: Không bán sản phẩm thô mà tạo giá trị gia tăng thông qua chuỗi sản xuất - chế biến - đóng gói - thương mại.”

Điều đáng ghi nhận là HTX Yến Dương không phát triển đơn lẻ, mà tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, hướng tới tính bền vững và minh bạch. Đây chính là điểm khác biệt của mô hình kinh tế hợp tác kiểu mới, vừa gắn kết cộng đồng, vừa hội nhập thị trường.

Gìn giữ văn hóa - chìa khóa cho phát triển bền vững

Không chỉ sản xuất kinh tế, HTX Yến Dương còn chú trọng gìn giữ và khai thác giá trị văn hóa bản địa. Với bà con nơi đây, hạt gạo nếp Tài, quả bí xanh thơm hay sợi miến dong không chỉ là nông sản, mà còn là “hồn cốt” của phong tục canh tác, tri thức dân gian được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Giám đốc Ma Thị Ninh chia sẻ: “Chúng tôi muốn mỗi sản phẩm đều mang theo câu chuyện văn hóa. Khi cầm trên tay, người mua không chỉ nhớ đến chất lượng, mà còn nhớ đến mảnh đất và con người đã làm ra nó”. 

Xuất phát từ ý tưởng đó, HTX Yến Dương đang định hướng phát triển nông nghiệp gắn với du lịch cộng đồng. Những lợi thế bản địa như ruộng bậc thang, thác nước, rừng trúc, làng Dao Quế Lâm với trang phục truyền thống rực rỡ, điệu hát then, tiếng đàn tính, ẩm thực đặc sắc…, tất cả đang dần được khai thác một cách hài hòa để tạo thành sản phẩm du lịch mang dấu ấn văn hóa vùng cao.

Người Dao Quế Lâm thu hoạch lúa nếp Tài

Trong thời gian tới, HTX phối hợp với chính quyền xã Thượng Minh dự kiến hỗ trợ các hộ dân làm homestay, kết hợp giới thiệu sản phẩm OCOP với trải nghiệm văn hóa bản địa. Khi đó, mỗi nông sản không chỉ là hàng hóa, mà còn là “món quà văn hóa” gửi tặng du khách một cách làm hiệu quả để quảng bá hình ảnh địa phương.

Thực tế, con đường đi lên của HTX Yến Dương vẫn còn nhiều thách thức: Thiếu vốn đầu tư, công nghệ chế biến còn hạn chế, khả năng quảng bá và mở rộng thị trường, đặc biệt là xuất khẩu, vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện. Tuy nhiên, bằng cách làm bài bản, gắn kết cộng đồng, phát huy nội lực và niềm tự hào dân tộc, HTX đang khẳng định hướng đi đúng đắn của mình. Sự thành công bước đầu của HTX Yến Dương là minh chứng cho một hướng phát triển kinh tế vùng cao gắn với văn hóa, nơi người dân là trung tâm, văn hóa là nền tảng, và hợp tác là động lực. Mỗi hạt gạo, quả bí, sợi miến... không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là “sứ giả văn hóa” mang theo câu chuyện của đất và người Thượng Minh.

Kinh nghiệm từ HTX Yến Dương cho thấy: Phát triển kinh tế miền núi không thể tách rời văn hóa. Chính bản sắc văn hóa mới là linh hồn, là sức mạnh mềm giúp nông sản cạnh tranh và tạo dựng thương hiệu bền vững. Khi kinh tế và văn hóa cùng đồng hành, những vùng đất khó khăn sẽ tìm thấy con đường phát triển bền vững, vừa làm giàu cho quê hương, vừa gìn giữ được cội nguồn bản sắc dân tộc.