Thế giới chuyển động, Việt Nam chủ động thích ứng

Theo dự báo của Ngân hàng Thế giới, tăng trưởng kinh tế toàn cầu giai đoạn 2022-2030 chỉ đạt trung bình 2,2%/năm, mức thấp nhất trong ba thập kỷ qua. Điều này khiến các mục tiêu phát triển bền vững khó đạt được, trong khi xu thế toàn cầu hóa chậm lại bởi cạnh tranh chiến lược, xung đột khu vực và ảnh hưởng của dịch bệnh. Dòng đầu tư quốc tế có xu hướng giảm, song đang tái cấu trúc mạnh mẽ theo hướng xanh và số hóa.

Hội nghị Bộ trưởng Môi trường ASEAN lần thứ 18 (AMME-18) năm 2025 được tổ chức tại Malaysia. Đoàn Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành làm trưởng đoàn (thứ 6 từ trái sang). Ảnh: Thu Uyên.

Phát triển xanh nổi lên như một xu thế tất yếu, vừa là yêu cầu ứng phó biến đổi khí hậu, vừa là điều kiện để đáp ứng các tiêu chuẩn thương mại mới từ các nước phát triển, đặc biệt là Liên minh châu Âu (EU). Mặc dù hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là dòng chảy chính, nhưng các xung đột cục bộ, cùng với các vấn đề an ninh phi truyền thống, tiếp tục đặt ra nhiều thách thức cho quản lý môi trường toàn cầu. Trong bối cảnh đó, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trở thành động lực then chốt thúc đẩy chuyển đổi số, hình thành mô hình kinh tế số, xã hội số, mở ra cơ hội mới cho phát triển bền vững.

Ở trong nước, thế và lực của Việt Nam ngày càng được củng cố với mạng lưới 30 đối tác chiến lược, đối tác toàn diện. Đây là nền tảng quan trọng để thu hút đầu tư, thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa nhanh cùng hội nhập sâu rộng đang làm gia tăng áp lực đối với môi trường. Nguy cơ ô nhiễm xuyên biên giới, nhập khẩu công nghệ lạc hậu và chất thải từ bên ngoài ngày càng lớn.

Hệ thống quản lý và giám sát dữ liệu quan trắc môi trường tại tỉnh Quảng Ninh. Ảnh: Trung Nguyên.

Thực tiễn quốc tế cho thấy, nếu chỉ chạy theo thành tích kinh tế mà thiếu quan tâm tới môi trường, thiệt hại sẽ vượt xa giá trị tạo ra. Tại Việt Nam, chi phí chăm sóc sức khỏe do ô nhiễm tăng từ 0,3% GDP năm 2015 lên 1,2% GDP năm 2020. Trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng cao, công tác bảo vệ môi trường (BVMT) trở thành yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi phát huy vai trò của khoa học, công nghệ và các công cụ quản lý hiện đại để thúc đẩy kinh tế xanh, tuần hoàn, ít carbon.

Định hướng công tác bảo vệ môi trường trong giai đoạn tới

Để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, ngành nông nghiệp và môi trường xác định nhiều nhóm nhiệm vụ trọng tâm.

Đầu tiên là cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách và cải cách hành chính, thông qua xây dựng, hoàn thiện các văn bản hướng dẫn thi hành Luật BVMT 2020; rà soát, cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương. Quá trình xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật sẽ đổi mới theo hướng đồng bộ, tương đương quốc tế, bảo đảm mục tiêu nâng cao chất lượng sống và sức khỏe nhân dân, đồng thời cập nhật kịp thời tiến bộ khoa học, ngăn chặn xu hướng chuyển dịch chất thải vào Việt Nam.

Tăng cường năng lực tổ chức thực hiện là yếu tố quyết định hiệu quả của chính sách. Nguồn lực cho BVMT được ưu tiên bố trí có trọng tâm, tập trung xử lý các vấn đề kéo dài. Cùng với đó là tăng cường năng lực quan trắc, kết nối dữ liệu giữa Trung ương và địa phương, xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung. Các nguồn thải lớn, khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề phải có hệ thống xử lý nước thải tập trung, lập phương án di dời nếu gây ô nhiễm. Việt Nam sẽ thực hiện nghiêm Chương trình tăng cường năng lực phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường cấp quốc gia đến năm 2030 và kiểm soát chặt chẽ vấn đề môi trường xuyên biên giới.

Một trọng tâm trong thời gian tới là kiểm soát ô nhiễm và quản lý chất thải. Đặc biệt ngành nông nghiệp và môi trường tập trung đánh giá sức chịu tải, xây dựng kế hoạch quản lý nước mặt tại các lưu vực sông lớn, triển khai Chỉ thị 02/CT-TTg ngày 24/1/2025 về kiểm soát ô nhiễm nước, đặc biệt tại hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Đầu tư hạ tầng xử lý nước thải sinh hoạt, quản lý chất lượng không khí, loại bỏ phương tiện cũ nát, nghiên cứu áp dụng khu vực phát thải thấp, phát triển nông nghiệp và hạ tầng xanh.

Đoàn chuyên gia Bộ Nông nghiệp và Môi trường đi khảo sát nhà máy đốt rác phát điện ở Bắc Ninh. Ảnh: Trung Nguyên.

Đối với chất thải rắn sinh hoạt, nhựa và chất thải nguy hại, mục tiêu đặt ra là giảm chôn lấp xuống dưới 30% vào năm 2025, bảo đảm 95% chất thải đô thị được xử lý, 40% bằng công nghệ đốt, phát điện, tái chế. Cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) sẽ được thực hiện đầy đủ, hướng tới phát triển ngành tái chế hiện đại, kiểm soát chặt chất thải nhựa, công nghiệp, điện tử và xây dựng.

Về thúc đẩy khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, thực hiện hiệu quả Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia, trong đó nhấn mạnh trọng dụng nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực BVMT. Hệ thống thông tin môi trường sẽ được đẩy mạnh xây dựng, tích hợp vào hệ thống quốc gia; áp dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất (BAT), công nghệ cao, viễn thám, công nghệ thông tin và các thành tựu của Cách mạng công nghiệp 4.0 trong quan trắc, giám sát, cảnh báo môi trường.

Cùng với việc hoàn thiện chính sách, Việt Nam sẽ duy trì và mở rộng hợp tác quốc tế, huy động nguồn lực cho BVMT thông qua các chương trình, dự án trong khuôn khổ song phương và đa phương. Công tác tuyên truyền, giáo dục được tăng cường nhằm nâng cao nhận thức và năng lực thực thi pháp luật về BVMT.

Các chương trình truyền thông mạnh mẽ sẽ được triển khai để tạo phong trào sâu rộng, thường xuyên trong toàn dân - từ phân loại rác tại nguồn, giảm sử dụng nhựa và túi nilon khó phân hủy, đến hình thành lối sống thân thiện với môi trường.

Ngành NN&MT đặt mục tiêu đến năm 2030, 95% chất thải rắn sinh hoạt phát sinh tại đô thị được thu gom, xử lý bảo đảm tiêu chuẩn môi trường; tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt được xử lý bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp so với lượng chất thải được thu gom giảm dưới 50%; tăng cường kiểm soát các nguồn phát sinh bụi, khí thải; từng bước giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn, đặc biệt là Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và một số khu vực công nghiệp trọng điểm.