Ủy ban châu Âu (EC) từng tuyên bố, giảm, tiến tới chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài là điều kiện tiên quyết để gỡ thẻ vàng. Do đó, việc ngăn chặn, tiến tới chấm dứt tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, hàng đầu đang được cả hệ thống chính trị, các cấp các ngành, các địa phương liên quan quan tâm triển khai thực hiện.

Đây cũng là nội dung trao đổi của chúng tôi với hai vị khách mời:

- Đại tá Vũ Văn Hưng, Phó Tham mưu trưởng Bộ đội Biên phòng, Bộ Quốc phòng.

- Đồng chí Dương Văn Cường, Phó Cục trưởng Cục Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

 Phóng viên Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam trao đổi với các vị khách mời về chủ đề "Ngăn chặn, tiến tới chấm dứt tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài" trong chống khai thác IUU.

Phóng viên (PV): EC từng tuyên bố, giảm, tiến tới chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài là điều kiện tiên quyết để gỡ thẻ vàng. Trong khi đó, theo số liệu thống kê, từ đầu năm 2024 đến nay, vẫn còn xảy ra tàu cá của Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ, xử lý. Vậy xin đồng chí Dương Văn Cường cho biết về những khó khăn, thách thức cũng như các giải pháp ngăn chặn tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài trong thời gian tới?

Đồng chí Dương Văn Cường: Việc tàu cá và ngư dân của nước ta vi phạm IUU ở vùng biển nước ngoài, bị bắt giữ xử lý là một thách thức rất lớn đối với cả công tác quản lý tàu thuyền cũng như thực thi pháp luật thủy sản ở trên các vùng biển. Theo số liệu năm 2023, đã giảm ít nhất 60% số lượt tàu cũng như số người bị nước ngoài bắt giữ xử lý.

Từ đầu năm 2024 đến nay, mặc dù chúng ta đã nỗ lực rất lớn nhưng vẫn còn diễn ra một số vụ vi phạm, bị các nước xung quanh bắt giữ, xử lý. Về vấn đề này, vẫn còn một số khó khăn và thách thức và chúng ta cần có thêm thời gian để quyết tâm giảm thiểu hơn nữa và tiến tới chấm dứt.

Thách thức đầu tiên, đó là việc đánh bắt hải sản ở vùng biển nước ngoài mang lại lợi ích cho ngư dân lớn hơn so với khai thác ở trong nước. Thứ nữa, còn tồn tại một số ngư dân và chủ tàu mặc dù nhận thức rõ, đây là hành vi cấm, là hành vi vi phạm nghiêm trọng, hành vi không được phép nhưng vẫn cố ý, cố tình thực hiện hành vi này.

Đặc biệt gần đây xuất hiện một số những thủ đoạn, hành vi mang tính chất tinh vi hơn. Ví dụ như dùng tàu biển số giả hoặc dùng tàu cá không có biển số, hoặc chủ động tắt thiết bị giám sát hành trình để vượt ra khỏi ranh giới được phép khai thác trên biển của Việt Nam, sang quốc gia khác để đánh bắt hải sản bất hợp pháp. Thủ đoạn này đã gây rất nhiều khó khăn và thách thức cho các lực lượng thực thi pháp luật như Kiểm ngư, Biên phòng, Cảnh sát biển.

Sau khi được nước ngoài thông báo có tàu cá vi phạm, chúng ta phải điều tra xác minh. Điều tra xác minh để làm rõ đó là tàu của địa phương nào? Chủ tàu của tàu cá là ai? Ngư dân của địa phương nào? Việc điều tra rất khó khăn. Đặc biệt để xác định tàu cá, chủ tàu cá rất khó do dùng biển số giả và không biển số.

Một thách thức nữa là địa bàn xảy ra ở những vùng biển tiếp giáp, hoặc chưa phân định, hoặc còn chồng lấn với các nước khác. Khó khăn nữa là tồn tại những đường dây môi giới, “móc nối” để tổ chức đưa tàu và người của nước ta đi thực hiện hành vi vi phạm này. Hiện nay, Việt Nam đã khởi tố xét xử một vụ ở Kiên Giang, xử phạt theo quy định pháp luật hình sự.

Bên cạnh đó, đang hoàn thiện hồ sơ để tiếp tục truy tố thêm 3 vụ, qua đó, để tạo sự răn đe, cũng như đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật đối với những đối tượng cố tình, cố ý thực hiện hành vi này, gây ảnh hưởng chung đến nỗ lực gỡ cảnh báo thẻ vàng của Việt Nam.

Một thách thức nữa, đó là đối với vùng biển Tây Nam bộ, ngoài việc khai thác thủy sản ra, còn có những hoạt động kinh tế và thương mại khác, trong đó, có những vấn đề gian lận thương mại, vấn đề buôn lậu,…Với địa bàn chồng lấn rất phức tạp, do đó, đây cũng là khó khăn, thách thức lớn đối với lực lượng Kiểm ngư, lực lượng Cảnh sát biển, lực lượng Biên phòng cũng như các cơ quan chức năng để đạt được mục tiêu giảm thiểu và tiến tới chấm dứt tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.

 Theo đồng chí Dương Văn Cường, chúng ta cần tăng cường lực lượng cơ sở để nắm địa bàn, khoanh vùng đối tượng, khoanh vùng chủ tàu để vừa tuyên truyền, vừa răn đe để ngăn chặn từ sớm, từ xa tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.

Để tháo gỡ cho vấn đề này, về mặt giải pháp, trước hết, chúng ta cần tăng cường lực lượng cơ sở từ Công an, Biên phòng, Kiểm ngư, đến chính quyền của các tỉnh, đặc biệt là các tỉnh Tây Nam Bộ, tập trung ở Kiên Giang, Cà Mau,…để nắm địa bàn, khoanh vùng đối tượng, khoanh vùng chủ tàu để vừa tuyên truyền, vừa răn đe để ngăn chặn từ sớm, từ xa.

Đó là sử dụng hệ thống dân vận, hệ thống mặt trận và các lực lượng có thẩm quyền, vừa tuyên truyền phổ biến giáo dục, vừa phát hiện, xử lý, ngăn từ sớm, từ xa những hành vi vi phạm nghiêm trọng về IUU, đặc biệt là những hành vi môi giới, “móc nối” để đưa người và tàu đi vi phạm IUU ở vùng biển nước ngoài.

Giải pháp tiếp theo, đó là các lực lượng thực thi pháp luật sẽ phải tăng cường tuần tra, xử lý, kiểm soát ở trên các vùng biển. Với việc này, hiện nay, Bộ Quốc phòng cũng như lực lượng Kiểm ngư đang triển khai rất quyết liệt.

Sở chỉ huy điều hành của Bộ Quốc phòng đặt tại một địa bàn trọng điểm, tại đảo Phú Quốc để điều phối việc này. Ở các vùng biển giáp ranh với Malaysia, Indonesia, Thái Lan, luôn luôn có những biên đội tàu Cảnh sát biển, tàu Kiểm ngư, tàu của Biên phòng trực dọc đường biên, vừa tuyên truyền, phổ biến, vừa ngăn chặn những trường hợp cố tình vi phạm ra khỏi vùng biển Việt Nam để đi khai thác bất hợp pháp vùng biển của các nước khác.

Một giải pháp nữa cũng rất quan trọng và cần thiết tại thời điểm này, đó là tiếp tục khởi tố một số những vụ án hình sự. Từ đó, để tuyên truyền, phổ biến rộng rãi nhằm tạo sự răn đe trong cộng đồng ngư dân ven biển.

Về mặt lâu dài, chúng ta phải tuyên truyền, phổ biến pháp luật, giáo dục pháp luật cho bà con ngư dân. Bởi ý thức chấp hành pháp luật rất quan trọng, quyết định đến hành vi, để làm sao bà con ngư dân hiểu rằng, đây là một nghĩa vụ để chung tay với cả nước trong việc chống khai thác IUU, cũng như gỡ cảnh báo thẻ vàng của Ủy ban châu Âu.

Về lâu dài nữa, Việt Nam sẽ phải tiếp tục đàm phán, tiến tới ký kết những biên bản với các quốc gia có chung vùng biển, đặc biệt là vùng biển Tây Nam, về việc phân định vùng biển giữa Việt Nam với các nước để làm cơ sở pháp lý cho việc quản lý thủy sản, quản lý tàu cá cũng như thực thi pháp luật của các lực lượng trên các vùng biển.

PV: Thưa đồng chí Vũ Văn Hưng, xin đồng chí cho biết, công tác ngăn chặn tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài đã được lực lượng Bộ đội Biên phòng triển khai như thế nào trong thời gian qua?. Theo đồng chí, đâu là những khó khăn trong việc triển khai ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài và để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần có những giải pháp mang tính đột phá như thế nào?

Đồng chí Vũ Văn Hưng: Để thực hiện ngăn chặn và chấm dứt tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài và vi phạm IUU, chúng tôi đã chỉ đạo các đơn vị phối hợp chặt chẽ và đồng bộ với các lực lượng chức năng thực hiện một số giải pháp. Trong đó, đối với các tàu cá trước khi xuất bến, chúng tôi tổ chức đến từng hộ gia đình, từng chủ tàu, thuyền trưởng để tuyên truyền, vận động lập danh sách hồ sơ số lao động đang đi trên các phương tiện đó để tổ chức tuyên truyền, quán triệt giáo dục, để bà con nhận thức được các hành vi vi phạm vùng biển nước ngoài, vi phạm pháp luật. Từ đó, bà con có nhận thức sâu sắc hơn nữa trong việc không vi phạm IUU, không vi phạm vùng biển nước ngoài.

Thứ nữa, chúng tôi phối hợp chặt chẽ với lực lượng Cảnh sát biển và Hải quân, tổ chức tuần tra, kiểm soát chặt chẽ trên các vùng biển.

Đồng chí Vũ Văn Hưng cho biết, Bộ đội Biên phòng tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các lực lượng, gắn với tuyên truyền và đấu tranh xử lý các hành vi vi phạm, với tinh thần xử lý nghiêm túc, có tính răn đe và giáo dục cao.

Đối với Bộ đội Biên phòng, trước khi tàu xuất bến, chúng tôi chia sẻ thông tin cho lực lượng Cảnh sát biển và lực lượng Hải quân đang hoạt động trên biển, biết ngày, giờ, số tàu và số người đi trên các phương tiện. Sau đó, lực lượng Cảnh sát biển và lực lượng Hải quân sẽ tổ chức theo dõi, giám sát và trực ở các khu vực tàu cá có thể lợi dụng thời tiết xấu, điểm mù của ra-đa hoặc lợi dụng các đường hàng hải để từ đó đi ra nước ngoài.

Những nội dung này chúng tôi tổ chức thực hiện một cách đồng bộ. Vừa qua, Thủ trưởng Bộ Tổng tham mưu đã đi kiểm tra và yêu cầu Bộ đội Biên phòng, Hải quân và Cảnh sát biển phối hợp chặt chẽ hơn nữa, cùng với các lực lượng chức năng quản lý chặt chẽ số tàu đi hoạt động trên biển.

Thứ hai, chúng tôi tiếp tục lên danh sách những tàu cá có nguy cơ vi phạm vùng biển nước ngoài. Hiện nay, tất cả đơn vị Bộ đội Biên phòng đều có danh sách các tàu này. Chúng tôi cũng đã thông báo kịp thời cho các lực lượng chức năng như Cảnh sát biển và Hải quân biết để thường xuyên theo dõi giám sát số tàu cá này.

Thứ ba, vừa qua Bộ Quốc phòng đã đầu tư một nguồn kinh phí để mua sắm các thiết bị giám sát hành trình, để thông qua các thiết bị này theo dõi hoạt động của tàu cá trên biển.

Bên cạnh đó, trong quá trình tổ chức tuần tra, kiểm soát, chúng tôi tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các lực lượng, gắn với tuyên truyền và đấu tranh xử lý các hành vi vi phạm, với tinh thần xử lý nghiêm túc, có tính răn đe và giáo dục cao.

PV: Việc mất kết nối hành trình của tàu cá vẫn là một trong những “bài toán khó” của công cuộc chống khai thác IUU. EC cũng đã đưa ra khuyến nghị rà soát lại quy trình xử lý đối với việc ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS). Xin đồng chí Vũ Văn Hưng cho biết, lực lượng Bộ đội Biên phòng đã triển khai công tác này như thế nào để kiểm soát và ngăn chặn được tàu cá cố tình ngắt kết nối hành trình?

Đồng chí Vũ Văn Hưng: Trên thực tế, việc mất kết nối VMS của tàu cá có thể xảy ra trong một số trường hợp.

Đối với nguyên nhân khách quan, thứ nhất là do chất lượng của thiết bị. Thứ hai, đối với một số tàu cá hoạt động ở các vùng biển thời tiết xấu, kết nối mạng yếu cho nên không được kết nối. Trên thực tế, một số tàu cá liên quan đến nhà mạng, đến thời gian phải nộp tiền phí dịch vụ, nhưng chưa nộp thì nhà cung cấp dịch vụ cắt kết nối.

Đối với các phương tiện có thiết bị giám sát hành trình ngắt kết nối gây nhiều khó khăn cho các lực lượng thực thi pháp luật trên biển. Bởi các tàu cá đi hoạt động trên biển nếu ngắt kết nối, thì lực lượng Bộ đội Biên phòng, Kiểm ngư, Cảnh sát biển, Hải quân không đủ lực lượng, phương tiện để dàn trải trên các vùng biển rộng của nước ta. Đây là một thách thức.

Do đó, trong trường hợp này, chúng tôi sẽ xử lý như sau: Đối với tàu cá ngắt kết nối trước 6 giờ đồng hồ, chúng tôi tổ chức kêu gọi thông báo để kiểm tra lại hệ thống VMS, để tàu cá bật thiết bị giám sát hành trình. Thông qua các nội dung này, chúng tôi điện về cho chủ phương tiện, thuyền trưởng, các thuyền viên để thông báo, trao đổi. Đối với những tàu cá mất kết nối 10 ngày, chúng tôi kêu gọi, bằng mọi biện pháp để tàu cá phải bật thiết bị giám sát hành trình. Sau đó, các tàu này về sẽ có biện pháp xử lý theo quy định.

Đối với những tàu cá mất kết nối thiết bị giám sát hành trình trên 10 ngày, dứt khoát khi về, chúng tôi phải xử lý.

Thực tế khi đi kiểm tra, kiểm soát qua Trạm kiểm soát Biên phòng, tàu cá đầy đủ thiết bị giám sát hành trình. Nhưng sau đó ra ngoài biển, tàu cá này gửi thiết bị giám sát hành trình đến một tàu cá khác. Những vụ việc này, chúng tôi đã xử lý.

Thêm nữa, khi tàu cá hoạt động trên biển, đi ra vùng biển xa, sau đó tự ngắt kết nối. Tất cả những hành vi này, hiện nay chúng tôi và các lực lượng chức năng đều nắm rất chắc và đang triển khai các biện pháp ngăn chặn.

Để đạt được mục tiêu không để tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài, hơn hết, chúng ta vẫn phải tăng cường tuyên truyền, giáo dục và tăng cường tuần tra, kiểm soát để ngăn chặn từ sớm, từ xa. Sau đó, phải tổ chức xử lý nghiêm túc các hành vi vi phạm để tăng cường tính răn đe. Trong thời gian từ nay đến hết tháng 4/2024, chúng tôi sẽ tập trung chỉ đạo các đơn vị tăng cường, phối hợp với các lực lượng, đặc biệt, tổ chức lực lượng trực giám sát thiết bị hành trình, trực 24/24 để thường xuyên theo dõi, cập nhật. Nếu phát hiện có tàu cá mất kết nối, sẽ thông báo ngay cho các lực lượng chức năng, để kịp thời có những biện pháp ngăn chặn.

 Chi đội Kiểm ngư số 4 tham gia tuyên truyền các quy định về khai thác hải sản cho ngư dân.

PV: Tăng cường công tác thực thi pháp luật thủy sản trên biển, tập trung điều tra, xử lý các hành vi vi phạm khai thác IUU là một trong những yêu cầu tiếp tục được EC đưa ra sau lần thanh tra thứ 4 tại Việt Nam. Về vấn đề này, xin đồng chí Dương Văn Cường cho biết một số nội dung về kết quả triển khai của địa phương và các lực lượng thực thi pháp luật trong thời gian qua?

Đồng chí Dương Văn Cường: Thực thi các quy định pháp luật thủy sản cũng như các chế tài xử phạt là một trong bốn khuyến nghị của Ủy ban châu Âu (EC).

EC rất quan tâm để đảm bảo rằng, quy định của pháp luật cũng như các chế tài xử phạt phải được thực hiện nghiêm trên thực tế. Quy định pháp luật của chúng ta rất đầy đủ. Chế tài xử phạt rất nghiêm minh, kể cả xử phạt hành chính cũng như xử phạt hình sự.

Thực hiện yêu cầu của EC cũng như chỉ đạo của lãnh đạo Chính phủ, của Ban Chỉ đạo Quốc gia về IUU, trong thời gian qua, các cơ quan và lực lượng có thẩm quyền trong tuần tra, kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm hành chính đã triển khai và phải khẳng định, chưa bao giờ quyết liệt và đồng bộ như những năm gần đây.  

Đặc biệt, từ khi kết thúc đợt thanh tra lần thứ tư, lực lượng Cảnh sát biển, lực lượng Biên phòng, lực lượng Kiểm ngư, các địa phương đã thường xuyên mở các đợt cao điểm, tổ chức tàu công vụ, tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển và xử lý, xử phạt vi phạm hành chính. Trọng tâm là những hành vi vi phạm nghiêm trọng về IUU, những hành vi liên quan đến mất kết nối VMS; điều tra, xác minh, xử lý đến cùng những vụ việc vi phạm vùng biển nước ngoài và một số những hành vi vi phạm nghiêm trọng khác.

Thứ nữa, mô hình Sở chỉ huy liên ngành của Bộ Quốc phòng là một minh chứng rõ ràng đối với Ủy ban châu Âu trong công tác tổ chức thực thi pháp luật trên thực địa. Một cơ chế điều phối để đảm bảo công tác tuần tra, kiểm tra ngăn chặn tàu vi phạm biển nước ngoài được tổ chức một cách nghiêm túc và bài bản.

Bên cạnh đó, việc điều tra, khởi tố, xét xử các vụ án hình sự là một quyết tâm rất lớn của lực lượng thực thi pháp luật có thẩm quyền để đưa ra xét xử những đường dây tổ chức môi giới đưa người và tàu cá đi vi phạm vùng biển nước ngoài.

Công tác tuyên truyền phổ biến, quán triệt cũng như phối hợp công tác giữa các lực lượng có liên quan qua các quy chế phối hợp cũng được triển khai rất đồng bộ và mạnh mẽ trong thời gian tới để đảm bảo rằng, việc thực thi pháp luật thủy sản cũng như chống khai thác IUU của Việt Nam rất nghiêm túc và đầy đủ, đồng bộ, nhằm đáp ứng các yêu cầu của Ủy ban châu Âu trong đợt thanh tra lần thứ năm tới đây.

PV: Xin đồng chí Vũ Văn Hưng cho biết, về phía lực lượng Bộ đội Biên phòng đã triển khai công tác này như thế nào?.

Đồng chí Vũ Văn Hưng: Sau khi có chỉ thị 32 của Ban Bí thư, Bộ đội Biên phòng đã có nghị quyết chuyên đề, có kế hoạch tổ chức quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm túc. Tất cả các nội dung của Chỉ thị đã được phổ biến đến mọi cán bộ chiến sĩ trong toàn lực lượng Bộ đội Biên phòng.

Với quyết tâm chính trị cao nhất, chúng tôi tin tưởng, khi cả hệ thống chính trị đã vào cuộc, trên dưới đồng lòng, chúng ta sẽ đạt được kết quả tốt nhất. Đặc biệt, ở thời điểm này, khi mọi công tác chuẩn bị, công tác lãnh đạo, chỉ đạo, mọi kế hoạch đã được triển khai thực hiện và với quyết tâm cao của tất cả các cấp, các ngành, các lực lượng, tôi cho rằng, hoạt động chống khai thác IUU sẽ đạt hiệu quả cao.

Cán bộ đồn Biên phòng Quỳnh Phương (Bộ đội Biên phòng Nghệ An) trực tiếp đến tàu tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho ngư dân.  

PV: Để góp phần tháo gỡ thẻ vàng của EC, việc tuyên truyền, vận động ngư dân chấp hành pháp luật, thực hiện tốt công tác chống khai thác IUU, đặc biệt là đánh bắt hải sản không vi phạm vùng biển nước ngoài đóng vai trò rất quan trọng. Là một trong những lực lượng chủ lực chống khai thác IUU, xin đồng chí Vũ Văn Hưng cho biết, Bộ đội Biên phòng đã triển khai nhiệm vụ này như thế nào?.

Đồng chí Vũ Văn Hưng: Bộ đội Biên phòng đã tập trung tuyên truyền cho người dân nắm được các hành vi vi phạm IUU, đặc biệt là 14 hành vi vi phạm đã được cụ thể hóa trong Luật Thủy sản để cho bà con, ngư dân hiểu rõ và không vi phạm.

Đây là một nội dung cốt lõi. Bởi chủ thể của chúng ta là bà con ngư dân, do đó, vận động bà con ngư dân và tuyên truyền cho bà con ngư dân hiểu được những nội dung vi phạm, những nội dung không vi phạm là một trong những giải pháp hiệu quả để chống khai thác IUU.

Với chức năng, nhiệm vụ của Bộ đội Biên phòng, trong suốt thời gian qua và đặc biệt trong thời gian gần đây, chúng tôi đã tích cực tổ chức tuyên truyền sâu rộng trên các phương tiện thông tin đại chúng, bằng nhiều mô hình và cách làm.

Chúng tôi sử dụng phương tiện tuyên truyền, đi vào từng ngõ ngách, từng nhà dân, rải tờ rơi, tuyên truyền sâu rộng trên các hệ thống phương tiện phát thanh, truyền hình, hoặc thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ ở cơ sở, lồng ghép tuyên truyền chống khai thác IUU.

Bộ đội Biên phòng xem công tác đấu tranh phòng, chống khai thác IUU là một nhiệm vụ chính trị rất quan trọng. Vì vậy, nội dung này được thể hiện trong kế hoạch công tác ngày, công tác tuần, công tác tháng và trong tinh thần, trách nhiệm của từng cấp ủy chỉ huy, để tổ chức, quán triệt, triển khai và thực hiện một cách nghiêm túc các mô hình tuyên truyền của Bộ đội Biên phòng.

Tôi cho rằng, công tác tuyên truyền đóng góp một vai trò hết sức quan trọng trong việc đấu tranh để giảm thiểu, đi đến chấm dứt vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp.

PV: Trân trọng cảm ơn những chia sẻ của hai vị khách mời./.