Ảnh minh họa - TL

Sáp nhập địa giới hành chính là một chủ trương lớn trong quá trình cải cách hành chính ở Việt Nam, nhằm xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và phục vụ nhân dân tốt hơn. Tuy nhiên, để chủ trương này được triển khai thành công và bền vững, cần phải đặt yếu tố đồng thuận xã hội và sự tham gia thực chất của nhân dân làm trung tâm. Bởi lẽ, mọi chính sách dù đúng đắn đến đâu cũng khó đạt kết quả nếu thiếu niềm tin và sự ủng hộ từ người dân. Bài viết này luận giải cơ sở lý luận, thực tiễn và vai trò của đồng thuận xã hội như một bệ đỡ không thể thay thế cho quá trình sáp nhập đơn vị hành chính.

Cơ sở lý luận và thực tiễn

Trong khoa học chính trị hiện đại, đồng thuận xã hội là một trong những điều kiện tiên quyết để bảo đảm tính chính danh và hiệu lực của các chính sách công. Theo tư tưởng Mác – Lênin, Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân phải gắn bó mật thiết với nguyện vọng, lợi ích và sự tham gia chủ động của nhân dân. Chủ nghĩa Mác – Lênin nhấn mạnh vai trò lịch sử của quần chúng trong tiến trình cải biến xã hội, coi đó là lực lượng sáng tạo chân chính làm nên mọi giá trị vật chất và tinh thần của nền văn minh nhân loại. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng khẳng định “việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm; việc gì có hại cho dân, ta phải hết sức tránh”. Người nhấn mạnh vai trò trung tâm của nhân dân trong mọi hoạt động của Nhà nước và coi việc huy động sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân là một trong những tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá hiệu quả của bộ máy hành chính.

Từ nền tảng tư tưởng đó, quan điểm của Đảng ta về cải cách hành chính, trong đó có sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã, luôn đặt sự đồng thuận xã hội vào vị trí then chốt. Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị Trung ương 6 khóa XII về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị nhấn mạnh yêu cầu lấy ý kiến rộng rãi của nhân dân, bảo đảm tính dân chủ, đồng thuận trước khi thực hiện. Nghị quyết cũng chỉ rõ mục tiêu sắp xếp đơn vị hành chính không chỉ nhằm tinh gọn bộ máy, giảm chi ngân sách mà còn để nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân, thúc đẩy phát triển bền vững. Việc triển khai thành công chủ trương này cần sự đồng thuận thực chất chứ không thể chỉ dựa vào các thủ tục hành chính hình thức.

Thực tiễn tại nhiều địa phương như Nghệ An, Quảng Ninh, Thanh Hóa cho thấy, quá trình sáp nhập nếu được thực hiện bài bản, công khai, minh bạch và có sự tham gia đầy đủ của người dân thì sẽ đạt được hiệu quả tích cực. Ngược lại, những nơi triển khai một cách nóng vội, chưa bảo đảm truyền thông chính sách, thiếu giải trình và đối thoại sẽ dẫn đến tâm lý nghi ngờ, phản ứng tiêu cực trong xã hội, ảnh hưởng đến niềm tin nhân dân và làm giảm hiệu lực thực thi chính sách. Những bài học từ thực tiễn đó càng cho thấy tầm quan trọng của đồng thuận xã hội trong tiến trình cải cách hành chính hiện nay, và việc xây dựng đồng thuận phải được nhìn nhận như một phần cấu thành không thể thiếu trong mọi quyết sách lớn của Đảng và Nhà nước.

Vai trò của nhân dân và đồng thuận xã hội

Trong mọi cải cách lớn của Nhà nước, đặc biệt là cải cách liên quan trực tiếp đến tổ chức hành chính, sự đồng thuận của nhân dân luôn là yếu tố nền tảng và có tính quyết định. Đối với chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã, việc thay đổi ranh giới địa lý, đơn vị quản lý, cơ cấu tổ chức bộ máy không chỉ tác động đến hoạt động của chính quyền mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, tâm lý và quyền lợi của người dân. Bởi vậy, nếu thiếu sự đồng thuận thực chất từ nhân dân, cải cách dễ bị trì hoãn, thậm chí thất bại.

Đồng thuận xã hội không thể chỉ là con số biểu quyết trong các báo cáo, mà phải được kiến tạo từ quá trình dân chủ hóa thông tin, lấy ý kiến rộng rãi, đối thoại công khai và tiếp thu nghiêm túc ý kiến góp ý từ cơ sở. Việc người dân được tham gia vào xây dựng đề án sáp nhập, được giải thích rõ về lợi ích, mục tiêu, lộ trình và các biện pháp bảo đảm quyền lợi chính đáng sẽ tạo nên sự gắn kết và tin tưởng. Khi nhân dân nhận thức rõ chủ trương, họ không còn là đối tượng bị tác động mà trở thành chủ thể đồng hành cùng chính quyền trong thực hiện chính sách.

Thực tế tại nhiều địa phương đã khẳng định vai trò quan trọng của đồng thuận xã hội. Những nơi có sự vào cuộc tích cực của cấp ủy, chính quyền cơ sở, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong công tác vận động quần chúng, giải thích chính sách một cách thấu đáo thì quá trình sáp nhập diễn ra thuận lợi, ổn định. Ngược lại, ở những nơi thiếu chuẩn bị, thiếu minh bạch thông tin, dễ nảy sinh tâm lý phản ứng, thậm chí bị các thế lực chống phá lợi dụng để xuyên tạc, kích động. Bởi vậy, đồng thuận không chỉ là điều kiện khởi đầu, mà còn là động lực xuyên suốt và bảo đảm thành công cho công cuộc cải cách địa giới hành chính trong giai đoạn hiện nay.

Giải pháp truyền thông và phản biện xã hội

Để quá trình sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã đạt hiệu quả, cần đặc biệt coi trọng vai trò của công tác truyền thông chính sách và phản biện xã hội. Trong bối cảnh thông tin đa chiều và môi trường mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, việc chậm trễ hoặc thiếu nhất quán trong truyền thông có thể khiến dư luận hiểu sai bản chất của chủ trương, tạo ra khoảng trống để các thông tin sai lệch, luận điệu xuyên tạc len lỏi và tác động tiêu cực đến tâm lý người dân.

Truyền thông chính sách cần được triển khai bài bản, có chiều sâu và phù hợp với từng nhóm đối tượng. Trong đó, các cơ quan báo chí, đài phát thanh – truyền hình, hệ thống thông tin cơ sở và các nền tảng mạng xã hội chính thống cần phát huy vai trò là cầu nối trung thực giữa chính quyền và nhân dân. Nội dung truyền thông cần giải thích rõ mục tiêu, lộ trình, lợi ích, cơ chế bảo đảm quyền lợi của nhân dân sau sáp nhập, đồng thời chủ động nhận diện và phản bác các quan điểm sai trái, luận điệu xuyên tạc.

Bên cạnh đó, cần phát huy cơ chế phản biện xã hội một cách thực chất, thông qua vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội và đội ngũ trí thức, chuyên gia. Việc tổ chức các diễn đàn góp ý, đối thoại công khai và tiếp thu ý kiến một cách nghiêm túc sẽ góp phần củng cố niềm tin của người dân, tăng cường đồng thuận xã hội và bảo đảm cho chủ trương sáp nhập được thực hiện minh bạch, đúng định hướng và đạt được hiệu quả thiết thực.

Tóm lại, chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã và giải thể đơn vị hành chính cấp huyện là bước đi quan trọng nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn. Tuy nhiên, hiệu quả thực thi chính sách không chỉ phụ thuộc vào quy trình pháp lý hay thiết kế kỹ thuật, mà quyết định ở mức độ đồng thuận thực chất và sự tham gia tích cực của nhân dân. Đồng thuận xã hội không thể là hình thức hay khẩu hiệu, mà phải xuất phát từ sự tin tưởng, thấu hiểu và đồng tình sâu sắc của người dân. Điều đó chỉ có thể đạt được nếu chính sách được xây dựng trên cơ sở lý luận vững chắc, được truyền thông đầy đủ, minh bạch, và có cơ chế phản biện hiệu quả để lắng nghe, điều chỉnh kịp thời những bất cập. Việc phát huy vai trò của nhân dân không chỉ góp phần bảo đảm dân chủ xã hội chủ nghĩa mà còn là nhân tố quyết định giúp cải cách hành chính đi vào thực chất, tạo dựng nền tảng bền vững cho phát triển quốc gia. Khi đồng thuận đã trở thành sức mạnh nội sinh trong cộng đồng, sáp nhập địa giới hành chính không chỉ là sự thay đổi về mặt tổ chức, mà còn là động lực thúc đẩy đổi mới tư duy quản trị, nâng cao chất lượng dịch vụ công và củng cố niềm tin xã hội. Đây chính là con đường Việt Nam đang kiên định theo đuổi trong tiến trình hội nhập và phát triển toàn diện.