MC Kim Oanh và các vị khách mời

MC Kim Oanh: Kính chào quý vị và các bạn đang theo dõi Chương trình Tọa đàm trực tuyến với chủ đề: Nói không với thuốc lá - Bảo vệ sức khỏe, vun đắp tương lai.

Hiện nay, tình trạng hút thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trong thanh thiếu niên đang gia tăng nhanh chóng, trở thành một vấn đề đáng lo ngại với sức khỏe cộng đồng. Nhiều bạn trẻ cho rằng hút thuốc “cho vui”, “để thử”, hoặc “thể hiện cá tính”, nhưng đằng sau đó là nguy cơ nghiện nicotin, suy giảm sức khỏe, ảnh hưởng đến não bộ và hệ hô hấp.

Trong Chương trình hôm nay, chúng ta sẽ cùng trao đổi để hiểu rõ hơn về thực trạng, những tác hại tiềm ẩn và giải pháp nhằm xây dựng một thế hệ trẻ khỏe mạnh, bản lĩnh, nói không với thuốc lá.

Xin được trân trọng giới thiệu hai vị khách mời tham gia Tọa đàm trực tuyến ngày hôm nay: Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng, Phó Giám đốc Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên và sinh viên Nguyễn Mạnh Hùng, Bí thư Liên chi đoàn Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Thái Nguyên).

Xin cảm ơn hai vị khách mời đã dành thời gian tham gia chương trình!

Trước hết, hãy cùng chúng tôi theo dõi một Clip ngắn sau đây để có một góc nhìn tổng thể về những tác hại của thuốc lá!.

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng: Theo số liệu của Bộ Y tế, chỉ tính riêng trong vòng 2 năm gần đây (2022 - 2023), tỷ lệ sử dụng TLĐT trong học sinh từ 13 - 15 tuổi đã gia tăng một cách rõ rệt (từ 3,5% năm 2022 lên 8,0% năm 2023). Sử dụng TLĐT cao ở nhóm tuổi trẻ 15 - 24 tuổi với tỉ lệ là 7,3%; so với 1,4% ở nhóm tuổi 45 - 64 tuổi.

Tại Việt Nam, qua thống kê của gần 700 bệnh viện trong năm 2023 cho thấy: Chỉ tính riêng năm 2023, đã có 1.224 ca nhập viện do sử dụng TLĐT, TLNN. Triệu chứng khi nhập viện chủ yếu do: Dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi cấp. Trong số 1.224 người nhập viện có 81 người  sử dụng lần đầu tiên, 1.143 người đã từng dùng nhiều hơn 1 lần.

Nghiên cứu của Trường Đại học Y tế công cộng được hỗ trợ bởi Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá khảo sát trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 tại 11 tỉnh, thành ở Việt Nam trong giai đoạn từ tháng 10 đến tháng 12/2023 thấy rằng, có trên 96% học sinh nhận thức được sự tồn tại của TLĐT. Trong đó 14% đã từng sử dụng thử thuốc lá điện tử ít nhất 1 lần và 7% hiện đang sử dụng.

Như vậy có thể thấy rằng, mức độ sử dụng TLĐT và TLNN trong giới trẻ Việt Nam đang ở mức cao, đặc biệt khi so sánh với các chỉ số về sử dụng thuốc lá truyền thống.

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng, Phó Giám đốc Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên

MC Kim Oanh: Là người thường xuyên tiếp xúc với các bạn trẻ trong môi trường học đường, bạn Nguyễn Mạnh Hùng nhìn nhận thế nào về tình trạng sử dụng thuốc lá và TLĐT trong thanh thiếu niên? Theo bạn, điều gì khiến giới trẻ dễ bị cuốn vào xu hướng này?

Sinh viên Nguyễn Mạnh Hùng: Là người thường xuyên tiếp xúc với các bạn học sinh -  sinh viên, tôi thấy tình trạng sử dụng thuốc lá và đặc biệt là TLĐT trong giới trẻ đang tăng lên rõ rệt. Nhiều bạn coi vape như một món đồ “thời thượng”, tưởng rằng vô hại, trong khi không biết rằng nicotine và các hóa chất gây nghiện rất nhanh và ảnh hưởng trực tiếp đến trí nhớ, sự tập trung và sức khỏe lâu dài của các bạn.

Theo tôi, giới trẻ dễ bị cuốn vào xu hướng này bởi các lý do: Sự tò mò và muốn thể hiện, hay sự ảnh hưởng từ mạng xã hội, từ bạn bè xung quanh và nhận thức còn hạn chế về tác hại của TLĐT. Chính những hiểu lầm đó, đã khiến các bạn dễ sa vào việc thử, phụ thuộc vào nó hàng ngày.

Điều đó cho thấy gia đình, nhà trường và tổ chức Đoàn - Hội cần tiếp tục tuyên truyền mạnh mẽ hơn để giúp các bạn trẻ hiểu đúng và biết nói “không” với thuốc lá ngay từ đầu.

Nguyễn Mạnh Hùng, Bí thư Liên chi đoàn Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Thái Nguyên)

MC Kim Oanh: Nhiều bạn trẻ cho rằng TLĐT “nhẹ hơn”, “ít độc hại” hoặc “chỉ là thử cho biết”. Vậy bản chất của nicotine và các chất trong TLĐT, cũng như mức độ ảnh hưởng của chúng đối với sự phát triển thể chất, trí tuệ và tâm lý ở lứa tuổi thanh thiếu niên như thế nào thưa bác sĩ Nguyễn Quang Hưng?

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng: Trước hết tôi phải khẳng định là nicotine trong TLĐT về bản chất cũng là nicotine trong thuốc lá truyền thống. Chính vì vậy sự nguy hiểm, sự ảnh hưởng đến cơ thể là như nhau. Về ảnh hưởng của nicotine đối với sự phát triển thể chất, tinh thần của con người thì chúng ta sẽ nhìn nhận ở các ảnh hưởng sau:

Thứ nhất, đó là gây nghiện và ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Nicotine khi vào cơ thể chỉ cần 7 đến sau 10 giây đã gây kích thích máu sinh ra dopamine, đây là một cái chất tạo nên sự hưng phấn nhất định, và cái sự phụ thuộc nicotine sẽ tăng dần theo cái tần suất sử dụng; đến một lúc nào đó thì người sử dụng sẽ bị nghiện, lệ thuộc vào nicotine. Sử dụng nicotine lâu dài làm kìm hãm cái sự phát triển của não bộ, gây ra cái sự ảnh hưởng đến trí nhớ, suy giảm cái khả năng tập trung. Đối với não bộ của con người phát triển từ khi sinh ra cho đến khi 25 tuổi, thanh thiếu niên sử dụng TLĐT dễ dàng bị nghiện nicotine hơn, ảnh hưởng tới sức khỏe cũng xảy ra sớm hơn và trầm trọng hơn; đồng thời ảnh hưởng rõ nét hơn so với cái lứa tuổi trưởng thành sau này.

Thứ hai, đó là bệnh lý đường hô hấp, sử dụng TLĐT cũng như thuốc lá truyền thống thì sẽ gây nên nhiều bệnh lý về phổi. Đó là bệnh “phổi bỏng ngô” (popcorn lung) hay còn gọi là viêm tiểu phế quản tắc nghẽn…

Thứ ba, là bệnh lý tim mạch, khi hút TLĐT cũng như hút thuốc lá truyền thống thì có thể gây suy tim; một số hóa chất độc hại như carbon monoxide trong khói TLĐT và thuốc lá nung nóng làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối và xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, suy tim, đột quỵ

Thứ tư, TLĐT cũng giống như thuốc lá truyền thống là tác nhân gây ung thư phổi lớn nhất ở người. Bên cạnh đó thì còn nhiều loại ung thư khác cũng do bị ảnh hưởng bởi sử dụng thuốc lá như ung thư vùng họng, miệng, ung thư vú...

Thứ năm, là chấn thương, đã có nhiều báo cáo ghi nhận là những tai nạn khi sử dụng TLĐT đã gây nên tình trạng chấn thương ở người sử dụng. Các thiết bị trong TLĐT có thể hỏng, lỗi và phát nổ gây ra các chấn thương, bỏng nghiêm trọng (miệng, mặt, cổ, mắt mũi, xương hàm, cổ).

Một nạn nhân bị tổn thương não vì thuốc lá điện tử có chất ma túy tổng hợp thế hệ mới 5F-ADB được cấp cứu tại Trung tâm chống độc (Bệnh viện Bạch Mai)

MC Kim Oanh: Chúng ta vừa nghe bác sĩ phân tích rất rõ về những tác hại của TLĐT đối với sức khỏe, đặc biệt là đối với lứa tuổi đang trong giai đoạn phát triển cả thể chất và tâm lý. Tuy nhiên, dù biết TLĐT có hại nhưng vẫn có không ít bạn trẻ tò mò hoặc bị tác động từ bạn bè, môi trường xung quanh mà lựa chọn sử dụng TLĐT. Vậy khi thấy bạn bè hay thanh thiếu niên sử dụng TLĐT nhiều như hiện nay thì bạn Hùng có suy nghĩ gì?

Sinh viên Nguyễn Mạnh Hùng: Khi thấy nhiều bạn trẻ sử dụng TLĐT, tôi thực sự cảm thấy lo lắng. Lo vì các bạn đang ở giai đoạn mà mỗi lựa chọn nhỏ đều có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và tương lai của mình. Dù đã biết tác hại, nhưng sự tò mò, áp lực từ bạn bè và các thông tin sai lệch trên mạng xã hội khiến nhiều bạn dễ bị cuốn theo.

Điều khiến tôi trăn trở nhất là nhiều bạn nghĩ TLĐT “ít độc hại”, “chỉ để thử cho biết”, trong khi thực tế nguy cơ nghiện nicotine và tổn hại đến trí nhớ, hơi thở, khả năng học tập… là rất rõ ràng.

Tôi cho rằng chúng ta - từ gia đình, nhà trường đến các cấp Đoàn, Hội cần gần gũi với các bạn trẻ hơn, nói chuyện thẳng thắn nhưng thân thiện, để các bạn hiểu rằng nói “không” với TLĐT không phải là điều khó, mà là một lựa chọn thông minh để đảm bảo sức khỏe cho chính mình.

Nhiều học sinh ở độ tuổi thanh thiếu niên đã sử dụng TLĐT 

MC Kim Oanh: Không ít phụ huynh chủ quan và có suy nghĩ con em mình sẽ “không vướng vào thuốc lá”. Theo bác sĩ Nguyễn Quang Hưng, nhận thức này có đúng với thực tế không? Gia đình cần làm gì để sớm nhận diện nguy cơ, đồng hành và bảo vệ con trước những cám dỗ liên quan đến thuốc lá và TLĐT?

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng: Nhận thức của bậc cha mẹ đối với vấn đề hút thuốc ở giới trẻ có phần chủ quan, chúng tôi thấy rằng vấn đề phòng chống thuốc lá ở giới trẻ, ngoài nhà trường, ngoài xã hội thì cần sự quan tâm đặc biệt từ gia đình, đối với gia đình, đối với phụ huynh tôi cho rằng có mấy điểm cần quan tâm: Thứ nhất là quan tâm và lắng nghe, quan tâm đến giới trẻ, đến con mình để dành thời gian trò chuyện để hiểu tâm lý và các mối quan hệ của các cháu. Chúng ta cần có sự phối hợp với nhà trường, với các thầy cô với giáo viên chủ nhiệm để có cái nhìn toàn diện sinh hoạt của con; giám sát chặt chẽ những hành vi của các con để kịp thời phát hiện những hành vi bất thường. Cùng với đó, cần tìm sự giúp đỡ của những người chuyên nghiệp, tức là khi phát hiện dấu hiệu bất thường chúng ta cần tìm kiếm đến những chuyên gia, những nhân viên được đào tạo để có những hình thức tuyên truyền, giáo dục các con kịp thời hơn.

Hiện nay tình trạng thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá vẫn có xu hướng gia tăng

MC Kim Oanh: Với vai trò là Bí thư Liên chi đoàn, bạn Nguyễn Mạnh Hùng có thể chia sẻ cụ thể hơn về những hoạt động mà Đoàn Thanh niên đã và đang triển khai để tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho sinh viên về tác hại của thuốc lá? Hoạt động nào theo bạn tạo được sức lan tỏa tích cực nhất?

Sinh viên Nguyễn Mạnh Hùng: Với vai trò là Bí thư Liên chi đoàn, tôi có thể chia sẻ rằng thời gian qua, Đoàn Thanh niên đã triển khai khá đa dạng các hoạt động tuyên truyền về tác hại của thuốc lá và TLĐT cho sinh viên. Chúng tôi tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, mời bác sĩ và chuyên gia sức khỏe nói chuyện trực tuyến, trực tiếp; thiết kế infographic, video ngắn để lan tỏa trên mạng xã hội của Liên chi đoàn; lồng ghép nội dung phòng chống thuốc lá vào giờ sinh hoạt chi đoàn và phối hợp với Nhà trường trong việc xây dựng môi trường “cơ sở giáo dục không khói thuốc”.

Bên cạnh đó, các câu lạc bộ, đội nhóm cũng tổ chức nhiều hoạt động ngoại khóa như diễn tiểu phẩm, tọa đàm nhỏ trong lớp, hay các bài viết, tranh cổ động do chính sinh viên thực hiện.

Theo tôi, hoạt động tạo sức lan tỏa mạnh nhất chính là các chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội kết hợp với sinh hoạt chuyên đề. Khi sinh viên trực tiếp nghe chuyên gia phân tích và đồng thời thấy những thông điệp lan tỏa rộng rãi qua hình ảnh, video, các bạn dễ tiếp nhận hơn, chủ động chia sẻ hơn và hình thành ý thức tự bảo vệ bản thân. Sự kết nối giữa tuyên truyền trực tiếp và truyền thông số giúp thông điệp “Nói không với TLĐT” đến gần với sinh viên một cách tự nhiên và hiệu quả.

Đoàn viên, thanh niên Thái Nguyên ra quân diễu hành tuyên truyền về phòng, chống tác hại của thuốc lá

MC Kim Oanh: Trở lại với bác sĩ Nguyễn Quang Hưng, từ thực tế công việc, bác sĩ đánh giá đâu là những giải pháp hiệu quả giúp thanh thiếu niên chủ động tránh xa thuốc lá và TLĐT, đặc biệt trong bối cảnh TLĐT được làm trá hình và quảng bá dưới nhiều hình thức tinh vi như hiện nay?

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng: Qua công việc thực tế, chúng tôi thấy rằng, để phòng tránh TLĐT, cần có sự kết hợp giữa tuyên truyền nâng cao nhận thức về tác hại, giáo dục hành vi phòng chống, tăng cường quản lý chặt chẽ và vai trò giám sát của gia đình. Các biện pháp bao gồm tổ chức các hoạt động giáo dục và ngoại khóa, tạo môi trường không khói thuốc, phụ huynh cần quan tâm và phối hợp với nhà trường, chính bản thân mỗi người cần có ý thức "nói không" với TLĐT. Các biện pháp, chúng ta có thể chia ra: Biện pháp tại trường học, chúng ta cần giáo dục và tuyên truyền thông tin về tác hại của TLĐT thông qua các buổi sinh hoạt dưới cờ, ngoại khóa, thi vẽ tranh; tăng cường quản lý theo dõi và phát hiện sớm những hành vi sử dụng TLĐT; xây dựng môi trường không khói thuốc; tạo hoạt động thay thế.

Về phía gia đình, chúng ta cần quan tâm và lắng nghe với các con, phối hợp với nhà trường trong giám sát hành vi, nhìn nhận, giám sát chặt chẽ sinh hoạt của các con mình. Cuối cùng là tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp; bên cạnh đó là ý thức của bản thân mỗi cháu sau khi được giáo dục từ nhà trường, cha mẹ, các con cần có ý thức nói không với thuốc lá.

Học sinh Trung tâm Giáo dục thường xuyên Định Hóa tham gia ngoại khóa xây dựng tình bạn đẹp, nói không với bạo lực học đường, phòng, chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử

MC Kim Oanh: Trong bối cảnh công nghệ số bùng nổ như hiện nay, mạng xã hội có ảnh hưởng rất lớn đến các lựa chọn của giới trẻ. Theo bạn Nguyễn Mạnh Hùng, mạng xã hội đang tác động như thế nào đến hành vi hút thuốc? Và chúng ta có thể làm gì để biến mạng xã hội thành kênh lan tỏa lối sống lành mạnh, “không khói thuốc”?

Sinh viên Nguyễn Mạnh Hùng: Theo tôi, mạng xã hội hiện nay có ảnh hưởng rất lớn đến hành vi hút thuốc của các bạn trẻ. Những video quảng cáo trá hình, các hình ảnh khiến thuốc lá điện tử trở nên “thời thượng”, cùng với việc bạn bè khoe vape trên TikTok, trên Facebook đã vô tình tạo ra cảm giác rằng việc sử dụng TLĐT là bình thường. Chính sự tò mò và tâm lý muốn “bắt trend” khiến nhiều bạn trẻ dễ bị cuốn vào. Tuy vậy, mạng xã hội cũng có thể trở thành kênh lan tỏa lối sống lành mạnh nếu như chúng ta biết tận dụng đúng cách. Chúng ta có thể đẩy mạnh các nội dung giáo dục trực quan bằng video, hình ảnh; phối hợp với những bạn trẻ có sức ảnh hưởng để gửi đi thông điệp “không khói thuốc”; tổ chức những chiến dịch hoặc thử thách tích cực để thu hút sinh viên và chia sẻ những câu chuyện thật về tác hại của TLĐT để cảnh tỉnh cộng đồng. Khi được định hướng đúng, mạng xã hội không chỉ ngăn chặn việc hút thuốc mà còn góp phần đưa hình ảnh, một lối sống khỏe, sống chủ động, nơi mỗi bạn trẻ đều ý thức được việc bảo vệ sức khỏe của chính mình.

Học sinh Trường THCS Bình Thành (xã Bình Thành) vẽ tranh cổ động phòng, chống tác hại thuốc lá

MC Kim Oanh: Trong suốt chương trình hôm nay, chúng ta đã lắng nghe những phân tích từ góc độ y khoa, cũng như những chia sẻ rất thực tế từ chính người trẻ. Có thể thấy, việc phòng ngừa tác hại của thuốc lá, đặc biệt là TLĐT không chỉ là câu chuyện của nhận thức cá nhân, mà là vấn đề cần sự chung tay của chính quyền, gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội. Quốc hội cũng đã có nghị quyết cấm TLĐT. Vậy, hai vị khách mời có kiến nghị gì tới các cơ quan chức năng để việc phòng, chống tác hại của thuốc lá ở thanh thiếu niên đạt hiệu quả cao?

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng: Theo tôi thì các cơ quan chức năng cũng đã có những quy định về cấm sử dụng, buôn bán, tàng trữ thuốc lá và đặc biệt là TLĐT. Các quy định chúng ta đã có đầy đủ, tuy nhiên để việc phòng chống thuốc lá ở giới trẻ có hiệu quả, tôi cũng đề nghị các cơ quan chức năng thực thi những quy định này một cách chặt chẽ hơn. Tức là chúng ta có giám sát, có xử phạt những người sử dụng thuốc lá không đúng quy định, những người buôn bán, những người tàng trữ thuốc lá một cách thường xuyên, chặt chẽ. Tăng cường công tác tuyên truyền để tiếp tục nâng cao ý thức, hành vi của người sử dụng thuốc là và từ đó mới giảm được vấn đề hút thuốc lá ở giới trẻ.

Sinh viên Nguyễn Mạnh Hùng: Theo tôi, để công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá, đặc biệt là TLĐT đạt hiệu quả cao, cần có sự phối hợp đồng bộ và mạnh mẽ hơn từ các cơ quan chức năng. Trước hết, tôi kiến nghị tiếp tục siết chặt quản lý và xử lý nghiêm việc buôn bán, quảng cáo TLĐT, đặc biệt là môi trường mạng và khu vực quanh trường học. Hiện nay, việc mua bán online quá dễ dàng khiến thanh thiếu niên tiếp cận sản phẩm này chỉ bằng vài cú nhấp chuột.

Thứ hai, cần đẩy mạnh các chương trình truyền thông quốc gia với nội dung rõ ràng, gần gũi và phù hợp tâm lý giới trẻ, tránh tuyên truyền hình thức. Song song với đó, các cơ quan chức năng nên phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo để đưa nội dung phòng chống TLĐT vào các buổi sinh hoạt chuyên đề bắt buộc trong trường học.

Thứ ba, tôi mong muốn có nhiều hơn nữa những hoạt động hỗ trợ gia đình và nhà trường trong việc nhận diện, tư vấn và can thiệp khi trẻ có dấu hiệu sử dụng TLĐT. Việc trang bị kỹ năng cho phụ huynh và giáo viên là vô cùng cần thiết.

Cuối cùng, tôi đề xuất các cơ quan chức năng tạo điều kiện để các tổ chức Đoàn - Hội triển khai các chiến dịch truyền thông sáng tạo, ứng dụng mạng xã hội và các hình thức giáo dục mới để tiếp cận thanh thiếu niên một cách hiệu quả hơn. Khi chính quyền, nhà trường, gia đình và tổ chức thanh niên đồng lòng, chúng ta sẽ tạo ra một môi trường lành mạnh, giúp người trẻ mạnh mẽ nói “không” với TLĐT.

Trung tâm Giáo dục thường xuyên Thái Nguyên tổ chức Cuộc thi “Rung chuông vàng” tuyên truyền về thuốc lá cho học sinh

Học sinh Trường THPT Tức Tranh (xã Vô Tranh) tuyên truyền phòng, chống tác hại của thuốc lá

MC Kim Oanh: Trước khi kết thúc chương trình, xin được lắng nghe từ bác sĩ Nguyễn Quang Hưng thông điệp và lời khuyên gửi đến các bạn trẻ trong việc “nói không với thuốc lá” để bảo vệ sức khỏe và tương lai của chính mình?

Bác sĩ Nguyễn Quang Hưng: Tôi muốn nói với các bạn trẻ rằng không có loại thuốc lá nào là an toàn. Sử dụng TLĐT hay thuốc lá truyền thống đều gây nguy hiểm cho chính bản thân và người xung quanh. Vì vậy, để bảo vệ sức khỏe của chính bản thân, người thân và cộng đồng, các bạn hãy nói không với thuốc lá.

MC Kim Oanh: Thưa quý vị và các bạn, qua Chương trình Tọa đàm hôm nay, chúng ta đã cùng nhìn nhận rõ hơn về những nguy cơ từ thuốc lá và TLĐT đối với thanh thiếu niên, đồng thời lắng nghe những góc nhìn gần gũi, chân thực từ người trong cuộc. Mỗi bạn trẻ hãy nhớ rằng, sự tự tin và phong cách không nằm trong làn khói thuốc, mà ở chính bản lĩnh làm chủ bản thân, ở sức khỏe và năng lượng tích cực.

Phòng, chống tác hại của thuốc lá không chỉ là khẩu hiệu, mà là hành động - hành động của gia đình, nhà trường, tổ chức Đoàn - Hội và của chính mỗi người trẻ.

Một lần nữa xin cảm ơn bác sĩ Nguyễn Quang Hưng, bạn Nguyễn Mạnh Hùng đã tham gia Chương trình; cảm ơn quý khán giả đã quan tâm theo dõi. Xin chào và hẹn gặp lại trong các chương trình tiếp theo!