Câu lạc bộ hát Then Bản Cọ (xã Ôn Lương, Phú Lương) biểu diễn.

Xã Ôn Lương có diện tích tự nhiên 1.642ha, gồm 8 xóm với khoảng 1.000 hộ dân, trên 4.000 khẩu, với 5 dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó bà con dân tộc Tày chiếm trên 90%. Hầu hết người Tày vẫn giữ được những nét văn hóa của dân tộc mình, trong đó có nhiều ngôi nhà sàn cổ còn giữ được nguyên bản ở Bản Đông.

Xã cũng có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội, du lịch sinh thái, gắn với sản xuất nông nghiệp, bởi đây là vùng đất có sản vật lúa nếp Vải thơm ngon - sản phẩm OCOP, dùng để chế biến nhiều món ẩm thực độc đáo.

Để phát huy tiềm năng thế mạnh, vừa giữ gìn, bảo tồn bản sắc văn hóa, vừa nâng cao đời sống nhân dân địa phương, tháng 11-2023, UBND tỉnh phê duyệt Dự án đầu tư công trình Bảo tồn làng truyền thống dân tộc Tày xóm Bản Đông, xã Ôn Lương, giao Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch làm chủ đầu tư.

Dự án có tổng mức đầu tư khoảng 9 tỷ đồng, nguồn vốn từ ngân sách Trung ương trong giai đoạn 2023-2025. Giai đoạn 1 Dự án sẽ có 5 ngôi nhà sàn của Bản Đông được tu bổ, đồng thời xây dựng một nhà sinh hoạt cộng đồng mang bản sắc của người Tày trong xóm. Ngoài ra, các di sản phi vật thể của người Tày như hát Then, điệu ví cũng được phục dựng, gìn giữ.

Tính đến hết tháng 10-2024, sau khoảng 8 tháng thi công, cơ bản nhà sinh hoạt cộng đồng mang bản sắc của người Tày đang được gấp rút hoàn thiện đưa vào sử dụng. Cùng với đó, 5 ngôi nhà sàn của người Tày trong xóm Bản Đông cũng đã được sửa chữa xong.

Tiếp chúng tôi trong căn nhà sàn khang trang, bà Ma Thị Báu - thuộc một trong 5 hộ dân tộc Tày ở xóm Bản Đông được Nhà nước đầu tư kinh phí sửa chữa, phục hồi nhà sàn truyền thống theo Dự án, nói: Gia đình tôi rất phấn khởi khi được hỗ trợ đầu tư để bảo tồn nhà sàn. Chúng tôi sẽ gìn giữ ngôi nhà này và hướng tới phát triển du lịch cộng đồng để nâng cao thu nhập.

Xã Ôn Lương (Phú Lương) có sản vật lúa nếp Vải nổi tiếng.

Ông Phan Thanh Ngọc, Chủ tịch UBND xã Ôn Lương, cho biết: Dự án đầu tư công trình Bảo tồn làng truyền thống dân tộc Tày xóm Bản Đông rất có ý nghĩa, góp phần gìn giữ truyền thống, bản sắc văn hóa địa phương. Quan trọng hơn là giúp người Tày ở đây có cơ hội phát triển kinh tế từ làm du lịch cộng đồng. Không riêng ở Bản Đông, việc khôi phục và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người Tày sẽ được chúng tôi nhân rộng nhằm đẩy mạnh du lịch cộng đồng, phát triển kinh tế.

Nhận thức được việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc gắn với phát triển kinh tế là tiền đề quan trọng để khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế của địa phương, xã Ôn Lương đã đưa nội dung này vào Nghị quyết nhiệm kỳ, định hướng phát triển du lịch cộng đồng giai đoạn 2020-2025 và những năm tiếp theo.

Xã cũng định hướng xây dựng “tua” du lịch cộng đồng tại địa phương là: Tham quan cánh đồng lúa nếp Vải, trải nghiệm làm cốm, gói bánh, đồ xôi ngũ sắc hay cơm lam ở HTX nông sản nếp Vải Ôn Lương, tham quan hồ Na Mạt, Nhà bia kỷ niệm nơi thành lập chính quyền đầu tiên của huyện, ghé qua HTX mật ong Tam Hợp, HTX nông sản Phú Lương, thưởng thức trà và các sản phẩm nông nghiệp, nghe hát Then của người Tày trong những ngôi nhà sàn truyền thống.

Quá trình gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa, ngoài sự đầu tư của Nhà nước, nhiều hộ dân ở Ôn Lương đã chủ động phát triển các sản phẩm thế mạnh của địa phương gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc, mở hướng phát triển du lịch cộng đồng.

Điển hình là chàng trai người Tày Tống Văn Viện, Giám đốc HTX nông sản Phú Lương. Ngoài sản xuất, chế biến các sản phẩm nông nghiệp 3 miền, trong đó có nhiều sản vật của quê hương, anh Viện còn đầu tư hạ tầng để phát triển du lịch cộng đồng, gắn với quảng bá, giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa người Tày Phú Lương.

Để du khách được trải nghiệm đầy đủ nét đặc sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Tày, HTX nông sản Phú Lương đã phục dựng lại ngôi nhà sàn truyền thống nằm ngay chân núi, hướng ra cánh đồng Khau Lai rộng lớn; thành lập CLB hát Then Bản Cọ.