Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng.

Nhân dịp Ngày hội Đổi mới sáng tạo Việt Nam 2024 và kỷ niệm 5 năm thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) sẽ được tổ chức trong 2 ngày (1-2/10), Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng có một số chia sẻ với báo chí về những dấu ấn nổi bật mà NIC đã để lại trong thời gian qua cũng như định hướng kế hoạch của Trung tâm trong thời gian tới.

Xin Bộ trưởng chia sẻ về quá trình thành lập của Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC)?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Nói về sự ra đời của NIC, đó là vào dịp Bộ Kế hoạch và Đầu tư được giao nhiệm vụ nghiên cứu, tham mưu cho Đảng, Nhà nước về Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội đất nước 10 năm 2021-2030, trong đó mục tiêu phát triển đất nước đặt ra cho giai đoạn 2030-2045 rất là cao.

Theo đó, Việt Nam phấn đấu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, và đến 2045 là nước phát triển có thu nhập cao. Như vậy, quỹ thời gian còn lại của chúng ta rất ngắn. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 phát triển như vũ bão, để vượt qua thách thức và đạt được mục tiêu đó thì động lực tăng trưởng mới cho Việt Nam là cái gì?

Chúng tôi có nghiên cứu và cho rằng, bản chất gốc rễ của tăng trưởng vẫn là khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Xuất phát từ đó, chúng tôi đã tham mưu cho Đảng đưa vào Nghị quyết Đại hội XIII, coi đây là đột phá chiến lược, bên cạnh 3 đột phá về thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực. Đại hội XIV của Đảng lần này cũng đang chuẩn bị trên tinh thần đó, tinh thần chuẩn bị cho đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Phải lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo làm động lực để chúng ta đột phá phát triển. Và chỉ có như vậy, chúng ta mới tranh thủ được cơ hội cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 để có thể bứt phá phát triển nhanh, bền vững và thu hẹp được khoảng cách phát triển với các nước. Chỉ có con đường đấy chứ không còn con đường nào khác và cơ hội nào khác. Nếu chúng ta không nắm lấy, chúng ta sẽ đánh mất một cơ hội rất quý giá mà phải rất nhiều năm mới có được.

Trên tinh thần đó, chúng tôi đã suy nghĩ phải hình thành ngay một Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia hiện đại, đồng bộ, tầm cỡ khu vực và thế giới, để làm sao xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thúc đẩy cho nghiên cứu khoa học công nghệ và dẫn dắt lan toả, đưa nền kinh tế Việt Nam bước lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị.

Dựa trên Nghị quyết của Trung ương Đảng và kinh nghiệm của các nước, chúng tôi đã phối hợp với một công ty tư vấn hàng đầu thế giới để nghiên cứu xây dựng một đề án thành lập trung tâm này. Trong quá trình lấy ý kiến các bộ, ngành, doanh nghiệp và tổ chức trong và ngoài nước, Đề án được hoan nghênh và đánh giá rất cao. Ngày 2/10/2019, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia - NIC.

Sau 5 năm thành lập, NIC đã để lại những dấu ấn gì trong việc kết nối các thành phần của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: NIC là hạt nhân xây dựng, phát triển và dẫn dắt hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam. Mục đích chính của NIC là kết hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp, viện - trường đến các trung tâm nghiên cứu, tổ chức tài chính, các đơn vị hỗ trợ ươm tạo… để hỗ trợ nghiên cứu công nghệ mới, khởi nghiệp (startup) và hỗ trợ các doanh nghiệp.

Những năm qua, đổi mới sáng tạo của Việt Nam luôn được cộng đồng quốc tế đánh giá cao, xếp hạng tốt. Chưa bao giờ lĩnh vực này lại nhận được sự quan tâm, hỗ trợ phát triển mạnh mẽ từ phía Chính phủ, các bộ, ngành như hiện nay.

NIC ra đời trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, nhiều thách thức. Muốn làm đổi mới sáng tạo phải có cơ chế đặc thù, cạnh tranh. Tuy nhiên, lúc thành lập Trung tâm thì chưa có gì, cả về nguồn lực, nhân lực và kinh nghiệm. Chúng tôi phải xin Chính phủ ban hành một nghị định riêng điều chỉnh hoạt động của NIC theo hướng dành ưu tiên, hỗ trợ đặc thù cho Trung tâm.

Thế giới có nhiều trung tâm tương tự nhưng đều của các tập đoàn kinh tế, chưa có cái nào của Nhà nước, do Nhà nước đầu tư, quản lý, phục vụ lợi ích của Nhà nước. Đây là trung tâm đầu tiên trên thế giới, khác biệt cơ bản so với thế giới là như thế.

Sau này, đơn vị tư vấn BCG đánh giá toàn cầu thì muốn nhân rộng mô hình của Việt Nam ra các nước khác để dẫn dắt đổi mới sáng tạo của các quốc gia.

Trải qua 5 năm hoạt động của NIC với muôn vàn khó khăn, nhưng với sự ủng hộ của Chính phủ, Thủ tướng, các bộ, ngành, đến nay đã bước đầu có những thể chế cho đổi mới sáng tạo nói chung, Bộ Khoa học và Công nghệ vẫn đang tiếp tục nghiên cứu làm tiếp. Chúng tôi đã chuyển hóa một số nội dung vào trong Luật Thủ đô, Nghị định 94 (hiện nay đang sửa đổi lần nữa).

Về cơ sở vật chất, đã hình thành 2 cơ sở, một là ở tòa nhà Tôn Thất Thuyết, hoạt động rất hiệu quả, được coi là một trong những trung tâm tốt nhất Việt Nam hiện nay. Cơ sở Hòa Lạc đã được xây dựng rất quy mô với sự tài trợ của nước ngoài, với 9 ngành công nghệ mũi nhọn ưu tiên lựa chọn đang dần hình thành. Tòa nhà này đã được tổ chức xếp hạng của thế giới đặt tại Singapore bình chọn là một trong 2 tòa nhà thương mại tốt nhất châu Á 2024.

Hoạt động của NIC rất mới, làm nhiều việc, hình thành thể chế, cơ sở vật chất, bộ máy. Quan trọng nhất là chúng ta không chờ đợi xong cái này mới làm cái kia, mà làm song song. Khi xây dựng cơ sở vật chất vẫn tổ chức hoạt động liên quan đến đổi mới sáng tạo, hội nghị-hội thảo tư vấn, ươm tạo, hỗ trợ… cho startup, tổ chức diễn đàn cho các quỹ đầu tư, đặc biệt là hỗ trợ cho doanh nghiệp.

Toàn cảnh Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) cơ sở Hòa Lac.

Hàng trăm doanh nghiệp lớn nhỏ đã được hưởng lợi từ Trung tâm, nhất là trong hỗ trợ chuyển đổi số doanh nghiệp. Trong thời gian ngắn, NIC đã triển khai hiệu quả nhiều công việc, tuy nhiên đó chỉ là kết quả bước đầu. Chúng ta không được thỏa mãn, bởi thách thức đặt lên vai NIC hiện rất nặng nề, làm sao phải trở thành trung tâm hiện đại, tiêu chuẩn quốc tế; làm sao kết nối với các trung tâm quốc tế và trong nước, là cầu nối giữa Nhà nước và doanh nghiệp, viện trường trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm; làm sao phát triển mang đẳng cấp khu vực, biến Việt Nam trở thành điểm đến đổi mới sáng tạo của khu vực và thế giới.

Đó là tầm nhìn và tham vọng chúng tôi đang cố gắng hằng ngày, hằng giờ để hiện thực hóa, trước mắt là hình thành 9 ngành công nghệ đã xác định ưu tiên lựa chọn. Đây là thách thức rất lớn mà Trung tâm đang nỗ lực vượt qua để có thể giúp Việt Nam tận dụng tốt nhất cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, thúc đẩy đổi mới sáng tạo cho đất nước.

Bộ trưởng có thể thông tin thêm về những chính sách đặc thù chúng ta đã thiết kế thời gian qua cho đổi mới sáng tạo?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trong các chính sách, việc NIC hỗ trợ cho các công ty khởi nghiệp (startup) là rõ nhất. Startup sẽ được tư vấn, hỗ trợ kết nối các nguồn lực, các quỹ, các doanh nghiệp để xem nhu cầu của các doanh nghiệp, các địa phương cần gì; khả năng giải quyết các thách thức đó của các startup hoặc các chủ thể tham gia hệ sinh thái là gì. Để từ đó kết nối được và hỗ trợ được cho các địa phương, doanh nghiệp trong giải quyết các bài toán.

Cơ chế đột phá là vướng mắc chung nhưng sẽ giải quyết được đầu tiên ở NIC này. Chúng ta có cơ sở vật chất nhưng không quyết định được việc cho thuê, kinh doanh, liên kết, cho mượn… Các thủ tục đang rất phức tạp do quy định của Luật Quản lý tài sản công.

Chúng tôi đã báo cáo Chính phủ trình Quốc hội cho phép đưa vào Luật Thủ đô, cho NIC được tự quyết sử dụng cơ sở vật chất của mình, không cần làm các thủ tục như quy định hiện hành. Đấy là cái mở chủ động của NIC để sử dụng linh hoạt, hiệu quả tài sản.

Để thúc đẩy sự phát triển hoạt động đổi mới sáng tạo nói chung và của NIC nói riêng, chúng ta có chiến lược, kế hoạch như thế nào trong thời gian tới, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trước hết là hình thành cơ chế chính sách cho đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, làm sao vận hành tốt nhất theo chuẩn quốc tế.

Thứ hai, về cơ sở vật chất phải hoàn chỉnh, các trung tâm nghiên cứu, phòng lab, khu nhà ở cho chuyên gia. Hiện nay trên Hòa Lạc rất thiếu, nếu không có các cơ sở thì làm sao giữ chân chuyên gia. Người ta không lên, không ở lại thì không thu hút được lực lượng trong nước và nước ngoài.

Thứ ba là nhanh chóng hình thành 9 ngành công nghệ ở đấy, trong đó có sản xuất thông minh, đô thị thông minh, truyền thông số, an ninh mạng, môi trường, y tế, bán dẫn, hydrogen… Chúng tôi đang thúc đẩy việc này, hiện đẩy mạnh nhất là bán dẫn, mở các trung tâm nghiên cứu, đào tạo.

Sắp tới, NIC còn được giao một nhiệm vụ quan trọng là quản lý chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực ngành bán dẫn. Đây là mục tiêu rất tham vọng, chiến lược, phấn đấu từ nay đến 2050, đào tạo được ít nhất 50 nghìn kỹ sư bán dẫn, cung cấp cho thị trường Việt Nam và có thể là nước ngoài, tận dụng ngay cơ hội.

Chúng ta đang có nguồn lực rất mạnh là con người, nhưng phải khai thác triệt để, nếu không đào tạo thì không có tay nghề đáp ứng được. Nhu cầu rất lớn, con người rất sẵn. Tôi tin rằng chúng ta sẽ đào tạo được và sẽ nhanh chóng vươn lên, chiếm lĩnh trong chuỗi giá trị toàn cầu trong ngành công nghiệp bán dẫn. NIC đang tổ chức triển khai rất mạnh nội dung này.