Ô nhiễm không khí đã và đang trở thành một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất trên toàn cầu, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đến sức khỏe con người, kinh tế và sự phát triển bền vững.

Tại Việt Nam, đặc biệt ở các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tình trạng này càng trở nên đáng báo động với nồng độ bụi mịn PM2.5 thường xuyên ở mức cao, vượt quá khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Các chuyên gia chia sẻ tại Tọa đàm "Chung tay bảo vệ bầu trời xanh: Thách thức và giải pháp" do Quỹ Vì tương lai xanh của Tập đoàn VinGroup tổ chức. Ảnh: Việt Anh.

Để giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí đang ngày càng trầm trọng, việc áp dụng các giải pháp đồng bộ và quyết liệt là vô cùng cần thiết. Chia sẻ tại Tọa đàm "Chung tay bảo vệ bầu trời xanh: Thách thức và giải pháp" do Quỹ Vì tương lai xanh của Tập đoàn VinGroup tổ chức, các chuyên gia, nhà khoa học đều nhấn mạnh rằng, ô nhiễm không khí không thể được giải quyết bằng một giải pháp đơn lẻ, mà cần một chiến lược tổng thể, trong đó chuyển đổi số và chuyển dịch năng lượng đóng vai trò then chốt.

Chuyển đổi số để bảo vệ quyền hít thở không khí sạch

Để kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm không khí, việc chuyển đổi từ tư duy "thụ động" sang "chủ động" dựa trên dữ liệu là một bước đi đột phá. Theo TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam (SVCAP), ô nhiễm không khí là vấn đề khó nhìn thấy và khó kiểm soát, vì vậy, việc áp dụng công nghệ số để giám sát và kiểm soát từng nguồn phát thải là giải pháp thiết yếu.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam (SVCAP), việc áp dụng công nghệ số để giám sát và kiểm soát từng nguồn phát thải là giải pháp thiết yếu. Ảnh: Việt Anh.

Trong lĩnh vực giao thông - một trong những nguồn phát thải lớn nhất, ông Hoàng Dương Tùng cho rằng, chuyển đổi số mở ra nhiều hướng đi mới. Điển hình như việc điện hóa phương tiện giao thông, kết hợp với việc xây dựng hệ thống trạm sạc/đổi pin, là một giải pháp trực tiếp giảm thiểu khí thải từ ống xả.

Bên cạnh đó, các công nghệ như hệ thống chẩn đoán trên xe (OBD - On-Board Diagnostics) hay các thiết bị đo từ xa có thể giúp kiểm tra chất lượng khí thải của xe đang lưu hành. Việc sử dụng camera nhận dạng biển số xe (ANPR) và GPS cũng giúp các cơ quan quản lý kiểm soát hiệu quả hơn các phương tiện gây ô nhiễm.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để xây dựng mô hình cảnh báo sớm dựa trên dữ liệu quan trắc, cùng với hệ thống thông tin địa lý (GIS) giúp xác định và kiểm soát các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm, từ đó đưa ra các biện pháp can thiệp kịp thời.

Trong lĩnh vực công nghiệp, TS. Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh rằng, chuyển đổi số cho phép xây dựng hồ sơ môi trường điện tử cho từng doanh nghiệp, giúp quản lý và theo dõi lượng phát thải một cách minh bạch, chính xác hơn. Nhờ đó, các cơ sở sản xuất có thể thuận lợi trong quá trình chuyển đổi sang sử dụng nhiên liệu sạch và áp dụng công nghệ xử lý khí thải tiên tiến.

“Việc ứng dụng công nghệ số còn giúp nâng cao năng lực quan trắc và giám sát chất lượng không khí. Các trạm quan trắc tự động, kết hợp với hệ thống dự báo chất lượng không khí, sẽ cung cấp thông tin chính xác và kịp thời cho cơ quan quản lý và người dân. Điều này không chỉ giúp người dân chủ động bảo vệ sức khỏe mà còn là cơ sở dữ liệu quan trọng để xây dựng các chính sách hiệu quả”, TS. Hoàng Dương Tùng khẳng định.

Chuyển dịch năng lượng và giao thông xanh là tất yếu

Cùng với chuyển đổi số, chuyển dịch năng lượng cũng là một giải pháp tất yếu để giảm phát thải và chống lại ô nhiễm không khí. PGS.TS Đàm Hoàng Phúc, Giám đốc Chương trình Đào tạo Kỹ thuật Ô tô, Đại học Bách Khoa Hà Nội khẳng định rằng, giảm ô nhiễm không khí và giảm phát thải CO₂ là hai mặt của cùng một vấn đề. Trên thực tế, các xu hướng toàn cầu đã chứng minh rằng điện khí hóa, sử dụng năng lượng tái tạo và nâng cao hiệu quả năng lượng chính là những trụ cột không thể thiếu trong chiến lược phát triển bền vững.

PGS.TS Đàm Hoàng Phúc, Giám đốc Chương trình Đào tạo Kỹ thuật Ô tô, Đại học Bách Khoa Hà Nội khẳng định, chuyển dịch năng lượng và giao thông xanh là con đường tất yếu để giảm ô nhiễm không khí. Ảnh: Việt Anh.

Ở Việt Nam, chuyển dịch năng lượng không chỉ dừng lại ở mục tiêu môi trường, mà còn mở ra cơ hội để thoát khỏi sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Một ví dụ điển hình là Kế hoạch hành động giao thông điện của TP. Hồ Chí Minh, đây là mô hình đột phá tiên phong trong hành trình giao thông không phát thải. Kế hoạch này đã đề ra các lộ trình cụ thể cho xe buýt điện, xe mô tô, xe máy điện và xe ô tô điện, hướng tới mục tiêu đạt được sự chuyển dịch đáng kể trong những năm tới.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa quá trình chuyển đổi này, PGS.TS Đàm Hoàng Phúc cho rằng, sự đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng là điều không thể thiếu. Cụ thể, việc xây dựng và mở rộng hệ thống trạm sạc, phát triển cơ sở hạ tầng cho xe điện, cùng với nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ năng lượng mới như hydro, chính là những bước đi chiến lược. Không chỉ vậy, việc siết chặt các quy định về thu gom và tái chế pin cũng cần được chú trọng, nhằm đảm bảo tính bền vững và khép kín của toàn bộ hệ sinh thái giao thông xanh.

Phát triển năng lượng sạch và lợi ích kép từ tài chính xanh

Để hiện thực hóa chuyển dịch năng lượng, việc phát triển các nguồn năng lượng sạch là yếu tố quyết định. Ông Võ Lê Duy Đức, Giám đốc Kinh doanh Năng lượng (VinENergo) phân tích rõ về lợi ích kép của việc phát triển năng lượng sạch, bao gồm giảm phát thải và tài chính xanh.

Thứ nhất, về mặt môi trường, năng lượng sạch giúp cắt giảm đáng kể lượng phát thải khí nhà kính và các chất ô nhiễm. Ví dụ, mỗi 1 GWp điện mặt trời có thể tạo ra khoảng 1.300 GWh điện xanh mỗi năm, giúp cắt giảm hơn 800.000 tấn CO2, góp phần quan trọng vào mục tiêu Net Zero của Việt Nam. Đây là một giải pháp trực tiếp và hiệu quả để cải thiện chất lượng không khí.

Thứ hai, về mặt tài chính, phát triển năng lượng tái tạo đang mở ra một thị trường tài chính xanh đầy tiềm năng. Các dự án năng lượng sạch có thể tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi từ các quỹ đầu tư bền vững, vốn đang phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu. Tổng giá trị tài sản của các quỹ này đã lên tới hàng nghìn tỷ USD, cho thấy sự quan tâm lớn của các nhà đầu tư quốc tế đối với các dự án có tác động tích cực đến môi trường và xã hội. Điều này không chỉ giúp các doanh nghiệp trong nước có thêm nguồn lực để đầu tư vào công nghệ xanh mà còn góp phần thu hút đầu tư nước ngoài.

Theo ông Võ Lê Duy Đức, các doanh nghiệp tiên phong như VinENergo đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy quá trình này. Việc triển khai mô hình mua bán điện trực tiếp (DPPA) kết hợp điện mặt trời và công nghệ lưu trữ (BESS) là một ví dụ điển hình. Đây là một giải pháp sáng tạo, giúp các doanh nghiệp sản xuất và tiêu thụ năng lượng sạch một cách hiệu quả, đồng thời khẳng định khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của các nhà đầu tư quốc tế.

Cuộc chiến vì một bầu trời xanh không phải là nhiệm vụ của riêng một ngành hay một quốc gia. Nó đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội, từ chính phủ, doanh nghiệp, đến mỗi cá nhân. Việc áp dụng đồng bộ các giải pháp chuyển đổi số, chuyển dịch năng lượng và tài chính xanh sẽ tạo ra một cú hích mạnh mẽ, đưa Việt Nam tiến lên trên con đường phát triển bền vững. Đây không chỉ là một mục tiêu về môi trường, mà còn là một cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế tiên phong trong nền kinh tế xanh, đồng thời đảm bảo sức khỏe và tương lai tươi sáng cho các thế hệ mai sau.