Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng: Tránh chung khái niệm

Tại tọa đàm "Hoàn thiện hệ thống pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới - Từ chính sách đến thực tiễn" do Báo Đại Đoàn kết tổ chức, ông Lê Thành Hưng - Trưởng Phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ - nhận định thuốc lá thế hệ mới (TLTHM) không còn là khái niệm mới.

Trong đó, hai sản phẩm TLĐT, TLNN dù thường được liệt vào nhóm TLTHM nhưng đã có mặt hơn 3 thập kỷ qua trên toàn cầu và khoảng 10 năm tại Việt Nam.

Ông Lê Thành Hưng - Trưởng Phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ

Theo đó, TLĐT gồm có hệ thống đóng và hệ thống mở, sử dụng bằng cách hóa hơi dung dịch lỏng có chứa hoặc không chứa nicotine. Còn TLNN loại nguyên bản chỉ dùng nguyên liệu từ lá thuốc lá tự nhiên.

Đáng chú ý, trên thị trường hiện nay đã xuất hiện một số sản phẩm lai tạo giữa TLĐT và TLNN, gọi là sản phẩm hybrid. Dù thường được nhà sản xuất tự liệt vào cùng với dòng sản phẩm TLNN, nhưng trên thực tế sản phẩm hybrid được thiết kế và hoạt động giống với TLĐT hơn, đó là đều có thể làm nóng tinh dầu, có thể chứa hương vị, mùi thơm, có cả các chất khác, để tạo khí cho người sử dụng hít vào. Điểm khác biệt chính của sản phẩm hybrid so với TLĐT là khí hơi tạo ra từ dung dịch tinh dầu, sau đó đi qua phần nguyên liệu thuốc lá trước khi được người dùng hít vào.

Như vậy về đặc tính sản phẩm, TLNN rất khác với TLĐT hay TLNN dạng lai (hybrid). TLNN nguyên bản tạo ra khí hơi bằng cách làm nóng trực tiếp điếu thuốc. Cả thiết bị điện tử và điếu thuốc đều không có dung dịch, không có khoang chứa dung dịch và không có chức năng hoạt động với dung dịch. Do đó, không tồn tại khả năng thay thế hay pha trộn dung dịch vào sản phẩm TLNN nguyên bản.

Theo đó, ông Hưng cho biết, các văn bản quốc tế đều thống nhất rằng TLNN (loại nguyên bản) được xếp vào nhóm sản phẩm thuốc lá, cùng nhóm với thuốc lá điếu và các sản phẩm thuốc lá truyền thống. Điểm khác biệt cốt lõi giữa hai loại nằm ở cơ chế hoạt động. Cụ thể, người hút thuốc phải dùng bật lửa để đốt cháy điếu thuốc lá truyền thống rồi hút, rít khói trực tiếp. Trong khi đó, TLNN chỉ làm nóng thành phần thuốc lá trong điếu thuốc lá đặc chế bằng thiết bị điện tử, thay cho bật lửa. "Đấy là những điểm cần lưu ý để có chính sách quản lý phù hợp", ông Hưng nhấn mạnh.

Ông Hưng cũng dẫn chứng báo cáo năm 2020 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận TLNN là sản phẩm thuốc lá dưa trên nguyên liệu, cấu tạo của sản phẩm. Trên cơ sở đó, WHO khuyến nghị các quốc gia quản lý TLNN theo khung pháp lý hiện hành đang áp dụng lên các sản phẩm thuốc lá như thuốc lá điếu, xì gà… và cần tách biệt rõ ràng TLNN với TLĐT.

Ngoài ra, ông Hưng cho biết thêm, không chỉ WHO mà các tổ chức quốc tế cũng đã ban hành các tiêu chuẩn cho TLNN. Năm 2024, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã ban hành bộ tiêu chuẩn về thuật ngữ và định nghĩa của TLNN, trong đó xác định rõ đây là sản phẩm thuốc lá, nhưng không phải là thuốc lá điếu hay TLĐT.

Ông Hưng thông tin, với cơ chế làm nóng, TLNN chỉ phát sinh hàm lượng khí CO (cacbon monoxit) dưới 0,3 miligam/100ml. Đây là hàm lượng thấp hơn đáng kể so với thuốc lá truyền thống vốn hoạt động bằng quá trình đốt cháy trực tiếp.

Ông Hưng cũng lưu ý rằng, nhiều người tiêu dùng và truyền thông hiện vẫn nhầm lẫn giữa TLĐT và TLNN. Đặc biệt, sự xuất hiện ngày càng nhiều của các sản phẩm lai hybrid giữa TLĐT và TLNN càng gây khó khăn cho việc nhận diện và phân biệt hơn.

Vì vậy, dựa trên các bằng chứng khoa học, ông Hưng nhấn mạnh cần phân loại rõ giữa TLNN và TLĐT, nhất là khi các sản phẩm lai hybrid vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro và khó kiểm soát. Sự phân biệt rõ này giúp hiểu rõ đâu là sản phẩm có nguy cơ cao, cần đặc biệt quan tâm. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng chính sách kiểm soát phù hợp, đồng thời tránh bỏ sót những sản phẩm gây hại đến sức khỏe cộng đồng.

Thống nhất các quy định pháp lý dựa trên cơ sở khoa học

Cũng trong khuôn khổ buổi tọa đàm - ông Hưng có ý kiến, cần tham khảo định nghĩa của các tổ chức quốc tế trong quá trình ban hành các khái niệm, quy định và cả chính sách kiểm soát thực thi liên quan đến TLĐT, TLNN.

Trên tinh thần đó, điều này cũng tương tự như định nghĩa về thuốc lá nêu trong Luật Phòng chống tác hại thuốc lá, cũng được xây dựng dựa trên định nghĩa mà Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC).

Tại Việt Nam, vấn đề làm rõ các sản phẩm thuốc lá TLNN, TLĐT hiện vẫn đang trong quá trình hoàn thiện sau Nghị quyết 173 hiệu lực. Trong dự thảo Nghị định sửa đổi một số điều của Nghị định 77/2013 và Nghị định 77/2020, Bộ Y tế đã đưa ra hai phương án lựa chọn trong việc định nghĩa, phân loại các sản phẩm này.

Trong đó, phương án 1 là gộp chung TLNN, TLĐT và khái niệm "TLTHM khác" thành một nhóm sản phẩm. Tuy nhiên, cách tiếp cận này đang đối diện với nhiều luồng thảo luận vì chưa phản ánh được thực tế các sản phẩm. Việc gộp chung các sản phẩm khiến cho các cơ quan chức năng, lực lượng thực thi gặp nhiều khó khăn.

Đồng thời, "TLTHM khác" là khái niệm chưa có định nghĩa rõ ràng, cụ thể trong văn bản quốc tế cũng như trong nước.

Bên cạnh đó, dự thảo Nghị định sửa đổi cũng đề xuất mức phạt từ 5-10 triệu đồng với hành vi biết rõ người khác sử dụng TLĐT, TLNN và các loại TLTHM khác tại địa điểm thuộc quyền chiếm hữu của mình hoặc do mình quản lý mà không ngăn cản, báo cơ quan có thẩm quyền. Quy định này gây hoang mang cho nhiều người dân lẫn cơ quan chức năng vốn chưa có cơ sở phân biệt TLĐT và TLNN và càng khó xác định đâu là sản phẩm "TLTHM khác".