Du khách trải nghiệm các thiết bị công nghệ tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam

Công nghệ thay đổi cách tiếp cận di sản

Ghé thăm Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, du khách không khỏi ngỡ ngàng trước những đổi mới công nghệ. Chỉ với một chiếc smartphone, quét mã QR, họ có thể lắng nghe thuyết minh tự động, chiêm ngưỡng hiện vật qua màn hình cảm ứng, hay thậm chí "bước vào" không gian văn hóa dân tộc nhờ công nghệ VR.

Giống như nhiều du khách khác, chị Lê Vân Trang, ở phường Quang Vinh (TP. Thái Nguyên), chia sẻ sự hài lòng sau chuyến tham quan: “Ngoài không gian sáng, đẹp, bọn trẻ nhà tôi rất thích trải nghiệm các công nghệ tại Bảo tàng. Các màn hình cảm ứng, màn hình trực tuyến khiến việc tham quan thêm phần sinh động. Hơn 100 mã quét QR tại khu vực trưng bày trong nhà và ngoài trời của Bảo tàng, giúp các thành viên trong gia đình tôi dễ dàng tìm hiểu khi chủ động tham quan tại đây. Chúng tôi mong rằng, Bảo tàng ngày càng đổi mới, hiện đại để phục vụ tốt hơn cho du khách”.

Từ năm 2005, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã bắt đầu ứng dụng công nghệ trong hoạt động nghiệp vụ. Khởi nguồn là phần mềm quản lý hiện vật, màn hình cảm ứng, website, tiếp đến là âm thanh kỹ thuật số hỗ trợ các tổ hợp trưng bày để phục vụ khách tham quan. Cho đến nay, nhiều hạng mục của bảo tàng đã được số hóa, mã hóa thành các QR code, ứng dụng phần mềm công nghệ thực tế ảo (VR)… giúp du khách dễ dàng tìm hiểu khi đến với Bảo tàng. Bên cạnh đó, Bảo tàng đã ứng dụng công nghệ trong trưng bày bằng các phần mềm: Audioguide, khám phá đa phương tiện, chinh phục thử thách và khám phá thực tại ảo. Các ứng dụng khám phá được tích hợp tại máy tính bảng đặt trong các phòng trưng bày để phục vụ khách tham quan. Ngoài ra, trên 200 video về văn hóa phi vật thể của 54 dân tộc cũng được số hóa lên mạng internet qua website: Disanso.vn. Qua đó, khách tham quan ở bất cứ đâu, chỉ cần 1 thiết bị công nghệ có mạng internet là có thể xem một số video về văn hóa phi vật thể của các dân tộc Việt Nam, xem cách làm sáo, làm khèn; biểu diễn sáo, khèn và hiểu được thông tin về từng loại nhạc cụ, xem được thông tin về các con rối (múa rối nước), để rồi hiểu được cơ chế vận hành như xem con rối, hiểu cách biểu diễn để có một tiết mục rối gắn với con rối cụ thể. Ngoài ra, du khách còn xem được cách biểu diễn các tiết mục văn hóa, văn nghệ dân gian trên internet. Qua các động tác được số hóa, khách tham quan có thể học được điệu múa mà không cần phải có người truyền thụ...

Bà Tô Thị Thu Trang, Giám đốc Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam cho hay: Để đưa công nghệ vào các hoạt động của bảo tàng như hiện nay, chúng tôi đã dành rất nhiều thời gian, công sức nghiên cứu, tìm kiếm các đối tác về công nghệ cũng như tổng hợp, chắt lọc các thông tin về hiện vật để số hóa… Chuyển đổi số đã giúp Bảo tàng mở rộng giới hạn về không gian, đưa di sản đến gần hơn với công chúng, nhất là thế hệ trẻ. Đặc biệt, trong tương lai, việc số hóa các di sản còn có thể hỗ trợ việc nghiên cứu, phục chế khi cần thiết…

Cùng với chuyển đổi số phục vụ trưng bày, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam cũng đã và đang từng bước chuyển đổi số trong các khâu công tác chuyên môn khác như: Kiểm kê, bảo quản, hành chính, tổng hợp…

Với nhiều thay đổi trong trưng bày, giới thiệu hiện vật, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã trở thành điểm đến hấp dẫn đối với học sinh các trường trên địa bàn tỉnh

Tiếp tục số hóa mạnh mẽ

Qua thực tế nhiều năm đưa vào hoạt động, việc ứng dụng công nghệ đã chứng minh được hiệu quả thiết thực trong lưu giữ và chuyển tải di sản văn hóa đến công chúng tham quan. Thế nhưng, theo lãnh đạo Bảo tàng, công tác này cũng đang gặp không ít khó khăn.

Đó là các thiết bị công nghệ được đầu tư chưa đồng bộ, nhiều thiết bị qua một thời gian vận hành đến nay đã lỗi thời trước sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, cần kinh phí lớn đề đầu tư. Bên cạnh đó, khối lượng dữ liệu đã được số hóa còn khiêm tốn so với khối lượng lớn tư liệu hiện đang lưu trữ tại Bảo tàng (gần 50.000 tài liệu, hiện vật thể khối, cùng với hình ảnh, âm thanh và video). Do vậy, hoạt động số hóa hiện tại chưa thể đáp ứng việc chuyển tải toàn bộ nội dung dữ liệu hiện Bảo tàng đang lưu giữ.

Bảo tàng hiện có 5 phòng trưng bày. Tuy nhiên, mới chỉ có 2/5 phòng được đầu tư, nâng cấp, chỉnh lý theo hướng dứng dụng công nghệ trong trưng bày bằng các phần mềm: Audioguide, khám phá đa phương tiện, chinh phục thử thách và khám phá thực tại ảo… Còn 3 phòng và không gian 6 vùng ngoài trời vẫn đang bỏ ngỏ, chưa được đầu tư đồng bộ. Trong khi đó, diện tích các phòng trưng bày có hạn, từ 200 - 300m2/phòng, chỉ có thể sử dụng được một phần tư liệu về di sản văn hóa của một dân tộc, chưa thể chuyển tải hết nội dung. Để giải được bài toán về nội dung và diện tích trưng bày thì chỉ có cách là ứng dụng công nghệ toàn bộ vào các “khoảng trống” kể trên. Qua đó mới có thể đáp ứng yêu cầu lưu trữ dữ liệu, vừa có thể phục vụ cho khách tham quan khai thác tối đa các dữ liệu mà Bảo tàng hiện có.

Ngoài ra, nhân lực vận hành thiết bị công nghệ, công tác bảo quản trang thiết bị, xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ cho số hóa… cũng là những yêu cầu thực tiễn đặt ra cho quá trình chuyển đổi số của Bảo tàng.

Theo bà Tô Thị Thu Trang, Giám đốc Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đánh giá, chuyển đổi số trong hoạt động trưng bày của bảo tàng có thể coi là vận hội mới cho đơn vị trong công cuộc phục vụ và thu hút khách tham quan. Tuy nhiên, điều này cũng đi liền với nhiều thách thức. Vì vậy, đòi hỏi mỗi cán bộ Bảo tàng phải không ngừng nỗ lực để bắt kịp công nghệ và thời đại, cùng với đó phải có những bước đi chiến lược, lâu dài để có được hiệu quả bền vững. Khi công nghệ và di sản song hành, mỗi bước chân của du khách không còn là hành trình tham quan đơn thuần, mà là cuộc gặp gỡ đầy cảm xúc giữa quá khứ và hiện tại. Cũng từ đây, di sản không còn nằm im trong tủ kính mà được quảng bá, lan tỏa.

Hiện, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đang tích cực phối hợp với các đơn vị liên quan để chuẩn bị cho ra mắt sản phẩm tour đêm với tên gọi “Đêm gió ngàn”, dự kiến tổ chức trong tháng 6/2025. Với công nghệ 3D Mapping, du khách sẽ được đắm chìm trong không gian văn hóa dân tộc sống động, nơi âm thanh, ánh sáng và hình ảnh hòa quyện tạo nên trải nghiệm khó quên.

Trên thực tế, việc sử dụng công nghệ để phát triển du lịch thông minh cũng đang được triển khai ngày càng nhiều tại các bảo tàng, khu di tích ở Việt Nam. Với những nỗ lực chuyển đổi số của Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, tin tưởng rằng du khách khi đến với Thái Nguyên sẽ có nhiều trải nghiệm mới mẻ, đầy ấn tượng.