Trả lời phỏng vấn Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) khẳng định quy định kiểm soát khí thải xe mô tô, xe máy đang lấy ý kiến không nhằm “cấm xe cũ”, mà để triển khai lộ trình giảm phát thải ô nhiễm có kiểm soát, công bằng và nhân văn.

Xin ông cho biết, việc kiểm soát khí thải xe máy từng được đề cập cách đây hơn 10 năm. Vì sao đến thời điểm này Bộ NN&MT mới chính thức đưa vào dự thảo và lấy ý kiến rộng rãi?

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Ảnh: Khương Trung.

Phó Cục trưởng Cục Môi trường Lê Hoài Nam:

Câu hỏi này đúng với băn khoăn của nhiều người. Thực tế, vấn đề kiểm soát khí thải từ xe máy đã được đề cập từ năm 2010, khi đó Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 909/QĐ-TTg ngày 17/6/2010 phê duyệt đề án “Kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông tại các tỉnh, thành phố”.

Thực hiện Quyết định số 909/QĐ-TTg, Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) là đơn vị được giao thực hiện đề án cho rằng việc kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông cần gắn với quy định về kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy, tuy nhiên nội dung này chưa được quy định trong Luật Giao thông đường bộ năm 2008.

Vì vậy, ngày 19/01/2017, Thủ tướng Chính phủ đã có văn bản số 566/VPCP-CN chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải (Bộ Xây dựng) tiếp tục nghiên cứu quy định về áp dụng tiêu chuẩn khí thải và quy định về kiểm định khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy trong quá trình xây dựng Luật Giao thông đường bộ sửa đổi và đến thời điểm hiện tại quy định này mới được chính thức đưa vào Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ 2024.

Ngoài ra, để thực hiện được một chính sách có tác động lớn đến hàng chục triệu người dân thì cũng cần thời gian để đánh giá nhiều yếu tố tác động, không thể nóng vội.

Thời gian qua, chúng tôi tập trung rà soát thực tiễn, đánh giá tác động xã hội, xây dựng hành lang pháp lý, đồng thời học hỏi kinh nghiệm quốc tế. Ngoài ra, các địa phương lớn như Hà Nội, TP.HCM cũng đã có đề xuất, nghiên cứu thí điểm. Đến nay, khi nền kinh tế có sự chuyển dịch tích cực, công nghệ kiểm định phát triển, người dân cũng ngày càng quan tâm đến môi trường sống thì đây là thời điểm chín muồi để bắt đầu. Cũng đến thời điểm xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông phải được kiểm soát khí thải như đối với xe ô tô tham gia giao thông và từng bước loại bỏ xe mô tô, xe gắn máy quá cũ, nát không đảm bảo yêu cầu quy định về khí thải cũng như về an toàn kỹ thuật.

Nói cách khác, đây là bước đi cần thiết, đúng thời điểm và có chuẩn bị kỹ lưỡng, không phải “bỗng dưng siết chặt”.

Dư luận đang khá lo lắng trước khả năng xe máy cũ sẽ bị “cấm cửa” sau khi các quy định về kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy ban hành. Bộ NN&MT có thông tin gì về việc này tới người dân?

 Điều đầu tiên cần khẳng định rõ: không có chủ trương cấm xe máy cũ. Việc kiểm soát khí thải không đồng nghĩa với cấm lưu hành xe. Mục tiêu của chính sách là phương tiện xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông phải được kiểm tra định kỳ khí thải đảm bảo đáp ứng quy định mức phát thải khí thải tương ứng với đời xe đang sử dụng, từ đó thúc đẩy ý thức thực hiện việc bảo trì, bảo dưỡng định kỳ theo khuyến cáo của nhà sản xuất hoặc sửa chữa hoặc thay thế phụ tùng giúp phương tiện vận hành sạch hơn, tiết kiệm hơn góp phần bảo vệ chất lượng môi trường không khí, chứ không “trảm” xe nào không đạt mức phát thải ngay lập tức lần đầu khi kiểm định theo chu kỳ.

Thứ hai, dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải xe mô tô, xe gắn máy thể hiện thông tin rất rõ ràng, từng bước, và có sự phân loại chi tiết theo tuổi đời xe, khu vực áp dụng và mức khí thải tương ứng. Từ năm 2025 đến 2027 là giai đoạn chuẩn bị và truyền thông; từ 01/7/2027 mới bắt đầu thực hiện tại 02 thành phố lớn nhất cả nước là Hà Nội và TP.HCM; sau đó từ 01/7/2028 mới bắt đầu thực hiện tại các thành phố trực thuộc trung ương còn lại và đến 01/7/2030 mới thực hiện trên các tỉnh, thành phố còn lại.

Chúng tôi cũng có nguyên tắc rất nhất quán: không ai bị bỏ lại phía sau, nhất là người có thu nhập thấp, người sống dựa vào xe máy để mưu sinh. Các chính sách hỗ trợ tài chính, khuyến khích bảo dưỡng, thậm chí là đổi xe đang được xây dựng song hành cùng với sự tham gia của các nhà sản xuất xe mô tô, xe gắn máy.

Với nhóm người dân thu nhập thấp, sử dụng xe đã hơn 15 năm, liệu họ có phải đổi xe mới? Bộ có phương án hỗ trợ cụ thể nào không?

Rất chia sẻ với lo lắng đó. Chúng tôi hiểu rằng đối với nhiều người, chiếc xe máy không chỉ là phương tiện đi lại mà còn là kế sinh nhai. Do vậy, chính sách phải có tính nhân văn và tính khả thi.

Thứ nhất, như tôi nói, không bắt buộc đổi xe. Người dân có thể tiếp tục sử dụng xe nếu được bảo trì, bảo dưỡng thường xuyên theo đúng khuyến cáo của nhà sản xuất và được sửa chữa, thay thế phụ tùng đúng cách để đạt mức khí thải tương ứng với đời xe. Thậm chí, chỉ cần thay lọc gió, chỉnh chế hòa khí hoặc vệ sinh kim phun là đã cải thiện rõ rệt lượng khí thải phát sinh.

Thứ hai, các cơ chế hỗ trợ cũng đã được các Bộ có liên quan nghiên cứu, đề xuất các chính sách như trợ giá đổi xe cũ lấy xe mới, ưu đãi chuyển đổi sang xe điện, hoặc hỗ trợ tài chính theo hình thức vay lãi suất thấp. Đặc biệt, người dân có thể được miễn phí kiểm định khí thải trong giai đoạn đầu thực hiện (2–3 năm), giống mô hình mà một số nước châu Á đã áp dụng thành công.

Cuối cùng, các chương trình đổi xe cũ có thể gắn với doanh nghiệp lớn, nơi cần nâng cao trách nhiệm xã hội để tạo chuỗi giá trị hỗ trợ cộng đồng.

Nhưng việc triển khai kiểm định khí thải xe máy chưa từng có tiền lệ ở Việt Nam. Về mặt kỹ thuật và tổ chức, Bộ đã lường trước những khó khăn gì?

Đây là thách thức thực sự, vì đúng như bạn nói, chúng ta chưa có hệ thống kiểm định xe mô tô, xe gắn máy như với ô tô. Tuy nhiên, cơ quan được giao chủ trì triển khai xây dựng hệ thống kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy là Bộ Xây dựng (nòng cốt là Cục Đăng kiểm Việt Nam) đã tích cực chuẩn bị sẵn sàng cho hoạt động này. Cụ thể các quy định về cơ sở kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy; điều kiện về cơ sở vật chất, năng lực đã được ban hành….

Các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp xe mô tô, xe gắn máy, cơ sở sửa chữa, bảo dưỡng nhà nước và tư nhân cũng sẵn sàng tham gia các hoạt động thí điểm (xã hội hóa công tác kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy).

Trạm kiểm định sẽ không phải là những trung tâm lớn như ô tô, mà có thể triển khai dưới hình thức “trạm lưu động”, “điểm kiểm định kết hợp” tại cửa hàng sửa xe, đại lý… phù hợp với thực tế Việt Nam. Đây cũng là cơ hội tạo thêm việc làm và chuyển đổi nghề nghiệp cho các tiệm sửa xe truyền thống.

Về nhân lực, Bộ Xây dựng là cơ quan chủ trì sẽ phối hợp với các đơn vị có liên quan đào tạo đội ngũ kỹ thuật viên, phổ biến quy trình và ban hành hướng dẫn cụ thể, minh bạch. Và điều quan trọng nhất:  là đặt mục tiêu “kiểm soát khí thải” chứ không tạo thêm gánh nặng hành chính cho người dân.

Việc thí điểm sẽ bắt đầu từ 01/7/2027 tại Hà Nội và TP.HCM. Vậy Bộ kỳ vọng gì ở giai đoạn đầu này, và nếu gặp phản ứng từ người dân thì có điều chỉnh không?

Giai đoạn đầu của hoạt động kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy này không nhằm mục tiêu “phạt” hay “siết chặt”, mà chủ yếu để đánh giá thực trạng phát thải khí thải của xe mô tô, xe gắn máy theo năm sản xuất, hiệu quả kỹ thuật (việc bảo trì, bảo dưỡng…), từng bước giảm phát thải khí thải từ phương tiện xe mô tô, xe gắn máy, tác động xã hội và mức độ đồng thuận. Đây là cơ hội để chính sách “thử lửa” trong thực tế và điều chỉnh linh hoạt nếu có vấn đề phát sinh.

Chúng tôi kỳ vọng: Thứ nhất, tạo được nhận thức rõ ràng trong cộng đồng về tầm quan trọng của việc kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy và hoạt động bảo trì, bảo dưỡng theo khuyến cáo của nhà sản xuất; Thứ hai, kiểm tra hệ thống hạ tầng kỹ thuật, quy trình kiểm định, khả năng tổ chức thực tế; Thứ ba, xây dựng mô hình mẫu tại các quận nội thành, có thể nhân rộng.

Chắc chắn sẽ có những phản ứng ban đầu điều đó là bình thường với bất kỳ chính sách môi trường nào, nhất là chính sách mới này lần đầu tiên được triển khai thực hiện tại Việt Nam. Nhưng nếu người dân hiểu rõ họ được hỗ trợ, tạo điều kiện và không bị ép buộc, thì sự đồng thuận sẽ tăng lên. Chính vì vậy, truyền thông đi trước, chính sách hỗ trợ song hành, và điều chỉnh linh hoạt sẽ là ba nguyên tắc xuyên suốt giai đoạn này.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi!