Trụ sở Ủy ban châu Âu tại Brussels, Bỉ. Ảnh: THX/TTXVN

Theo tờ Politico ngày 17/7, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen gọi đây là kế hoạch ngân sách “tham vọng nhất từ trước đến nay”, với định hướng mở rộng, linh hoạt và nâng cao hiệu quả chi tiêu công của Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, một số nghị sĩ châu Âu bày tỏ quan ngại, cho rằng việc điều chỉnh theo lạm phát đã bị trình bày như một mức tăng thực chất, trong khi thực tế nhiều lĩnh vực có thể phải đối mặt với cắt giảm đáng kể.

Theo đề xuất, ngân sách mới ưu tiên đầu tư vào quốc phòng, chuyển đổi số, nghiên cứu khoa học và hỗ trợ Ukraine tái thiết cũng như tiến trình gia nhập EU. Một trong những điểm đáng chú ý là khoản phân bổ bổ sung trị giá 100 tỷ euro (khoảng 109 tỷ USD) dành cho Ukraine, bao gồm hỗ trợ tài chính, tái thiết và củng cố an ninh khu vực Đông Âu.

Chi tiêu quốc phòng sẽ tăng mạnh, với ít nhất 131 tỷ euro (khoảng 143 tỷ USD) được phân bổ, cao gấp 5 lần hiện tại. Đây được coi là động thái thể hiện quyết tâm của EU trong việc tăng cường khả năng phòng thủ, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị kéo dài.

Lĩnh vực công nghệ số cũng được ưu tiên tăng vốn đáng kể, với ngân sách dự kiến gấp 5 lần so với hiện tại, đạt 54,8 tỷ euro (khoảng 59,7 tỷ USD). Ủy ban châu Âu cho biết động thái này nhằm đáp ứng tốc độ cạnh tranh toàn cầu ngày càng gia tăng trong các công nghệ chuyển đổi, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo.

Ngân sách cho nghiên cứu và phát triển dự kiến tăng gần gấp đôi lên 175 tỷ euro (khoảng 190,8 tỷ USD). Bên cạnh đó, chương trình trao đổi sinh viên Erasmus+ được nâng từ 27 lên hơn 40 tỷ euro (khoảng 29,43 - 43,6 tỷ USD), còn lĩnh vực văn hóa và xã hội dân sự sẽ nhận thêm 8,6 tỷ euro (khoảng 9,37 tỷ USD) thông qua chương trình mới AgoraEU.

Để hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng và giảm giá điện, quỹ Kết nối châu Âu cho lĩnh vực năng lượng sẽ được tăng từ 6 lên 30 tỷ euro (khoảng 6,54 - 32,7 tỷ USD). Ngoài ra, lĩnh vực này còn có thể tiếp cận quỹ cạnh tranh trị giá 410 tỷ euro (khoảng 446,9 tỷ USD) để nâng cấp hạ tầng lưới điện và giảm chi phí cho hộ gia đình và doanh nghiệp.

Dù vậy, một số lĩnh vực truyền thống lại chứng kiến sự sụt giảm đáng kể. Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP) - trước đây chiếm 386,6 tỷ euro - nay chỉ còn 300 tỷ euro (khoảng 327 tỷ USD), gây bất bình trong giới nông dân. Nguồn vốn CAP còn bị sáp nhập vào kế hoạch đối tác quốc gia và khu vực, khiến các nhóm vận động lo ngại mất tính ưu tiên.

Lĩnh vực bảo vệ thiên nhiên cũng chịu ảnh hưởng. Ngân sách riêng cho đa dạng sinh học bị loại bỏ, thay vào đó gộp chung vào mục tiêu môi trường và khí hậu, chiếm 35% tổng ngân sách - tương đương khoảng 700 tỷ euro (khoảng 763 tỷ USD). Tuy nhiên, các tổ chức phi chính phủ cảnh báo điều này có thể khiến tài trợ cho bảo tồn bị lu mờ.

Ngoài ra, EC đề xuất áp thuế mới nhằm hoàn trả khoản nợ chung hậu COVID-19, bao gồm thuế với thiết bị điện tử, các công ty lớn và sản phẩm thuốc lá. Mục tiêu là thu về 25-30 tỷ euro mỗi năm (khoảng 27,2-32,7 tỷ USD). Các sản phẩm như thuốc lá điện tử lần đầu tiên bị đánh thuế trong khối.

Đáng chú ý, ngân sách cho di chuyển quân sự được đề xuất ở mức 17,7 tỷ euro (khoảng 19,3 tỷ USD), cao hơn gấp 10 lần hiện tại, song vẫn thấp hơn nhiều so với mức 75-100 tỷ euro (khoảng 81,7-109 tỷ USD) mà Ủy viên Giao thông châu Âu từng cho là cần thiết. Trong khi đó, ngân sách phát triển vùng - vốn giúp giảm chênh lệch giữa các khu vực - được chuyển giao cho các chính phủ quốc gia thông qua các kế hoạch đối tác, khiến giới lãnh đạo địa phương lo ngại về tính công bằng trong phân bổ và giám sát.

Đề xuất ngân sách này cần được toàn bộ 27 quốc gia thành viên và Nghị viện châu Âu thông qua, với quá trình thương lượng dự kiến kéo dài ít nhất hai năm.