Ông Chảo Phái Lừ gìn giữ hồn nhạc cụ dân tộc nơi vùng cao

Hành trình giữ âm thanh của núi rừng

Những ngày cuối tháng 5, theo chân đồng chí Bí thư Đoàn xã đi cơ sở chúng tôi có dịp ghé thăm nhà ông Chảo Phái Lừ, người đàn ông được bà con dân bản gọi với cái tên trìu mến là “ông Lừ nhạc cụ”. Từ xa chúng tôi đã nghe thấy tiếng sáo Mèo trong trẻo, réo rắt như mời gọi khách từ phía nhà ông. Giai điệu du dương, trong trẻo, ngọt ngào, đằm thắm, khi man mác tha thiết, lúc véo von ấy đã rất đỗi thân quen với người dân Phiêng Đéng. Bên trong gian bếp lửa bập bùng, ông Lừ đang nhẹ nhàng lướt những ngón tay điêu luyện trên chiếc sáo do chính ông chế tác.

Bước vào ngôi nhà gỗ truyền thống của gia đình ông, đủ loại nhạc cụ được ông treo trên vách như khèn, nhị, sáo... chiếc nào cũng được trau chuốt bóng bảy, đẹp đẽ. Sau khi tặng chúng tôi một màn độc tấu đàn nhị với những giai điệu mang âm hưởng miền núi, ông Lừ say sưa kể về niềm đam mê nhạc cụ dân tộc của ông.

Niềm đam mê nhạc cụ dân tộc cháy bỏng trong ông Chảo Phái Lừ

Ngay từ nhỏ, ông đã yêu thích nhạc cụ của dân tộc mình, dù là đi chăn trâu, chăn bò hay lên nương, xuống ruộng, vào rừng, ông đều mang bên mình cây đàn môi, khèn hoặc cây sáo trúc. Loại nhạc cụ đầu tiên ông học và sử dụng được đó là chiếc sáo Mông, sau này vì đam mê ông đã học bạn bè, những người đi trước và đến nay đã sử dụng thành thạo thêm một số loại nhạc cụ khác như: Đàn nhị, đàn tính, khèn Mông, khèn lá, pí lè… rồi dần dần ông nâng tầm lên, thổi hồn vào các loại nhạc cụ, để khi cất tiếng là người nghe như thấy mình trong đó, như được trở về nhà mình... Cũng theo ông Lừ, nhạc cụ dân tộc Mông có nhiều loại rất khó làm, muốn thổi cho hay, cho điêu luyện thì mất khá nhiều thời gian để học. Riêng ông, vì say mê, vì yêu nhạc cụ dân tộc nên cứ tự mày mò, học hỏi kinh nghiệm của bạn bè dần dần thổi hồn vào các nhạc cụ, để mỗi khi tiếng sáo, tiếng khèn cất lên mới thuyết phục, thu hút người nghe.

Khi chúng tôi ngỏ ý muốn được nghe ông kéo nhị hoặc thổi khèn, ông vui vẻ kéo nhị, biểu diễn bài hát bằng tiếng Mông “Tình yêu trong sáng” với những giai điệu mượt mà, trầm bổng:

"...Hỡi em ơi!

Bao năm trời gửi gắm tình thương

Yêu em nhiều nhưng chưa dám nói

Đến chợ tình đi cùng với anh..."

Qua câu chuyện với ông Lừ, chúng tôi hiểu ông luôn muốn thể hiện tình cảm, tâm tư không chỉ của bản thân mình mà còn là của những người đàn ông Mông thông qua các loại nhạc cụ của dân tộc. Với ông Lừ, đam mê chơi các nhạc cụ dân tộc như đã thấm vào máu thịt, cứ lúc nào rảnh rỗi ông lại chơi các nhạc cụ của mình, mong muốn quên đi cái mệt mỏi sau những ngày lao động vất vả.

Người thầy không bục giảng

Năm nay hơn 50 tuổi, nhưng niềm đam mê với nhạc cụ của ông Lừ vẫn còn cháy bỏng. Ông luôn trăn trở làm thế nào để gìn giữ nhạc cụ dân tộc, vì hiện nay những người sử dụng được nhạc cụ dân tộc như ông rất ít, trong khi một số người biết sử dụng lại không còn mấy mặn mà.

Những thanh âm dân tộc tiếp tục được ông Lừ truyền lại thế hệ sau

Để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mông, ông Chảo Phái Lừ đã hướng dẫn, truyền dạy một số nhạc cụ cho con trai là Chảo Mý Giàng. Em Chảo Mý Giàng tâm sự: “Bố em là người rất giỏi thổi khèn, thổi sáo từ nhỏ đã được nghe rất nhiều nhạc cụ của bố và em thích nhất là tiếng sáo Mông, do đó từ năm học lớp 6 em đã học thổi sáo Mông. Ban đầu em cũng thấy khó vì ngón tay nhưng tập luyện nhiều em đã thuần thục thổi được nhiều bài hát bằng sáo Mông. Em sẽ cố gắng học thêm một số nhạc cụ dân tộc khác như khèn Mông, đàn tính… để sau này được như bố và tiếp tục góp phần gìn giữ văn hóa truyền thống của người Mông”.

Không chỉ giữ nghề cho riêng mình, ông Lừ còn dạy miễn phí cho con cháu trong bản, bất kể là người Mông hay người Kinh, chỉ cần thật lòng muốn học. Mỗi mùa hè, căn nhà nhỏ của ông lại có tiếng trẻ con tập thổi sáo, tiếng thanh niên tập múa khèn. “Có đứa ban đầu chỉ biết cầm điện thoại, sau học chơi được sáo, lại xin học luôn cả đàn môi. Thế là mình vui” - ông cười hiền.

Những năm qua, ông Chảo Phái Lừ tích cực tham gia phong trào văn nghệ quần chúng, nhiều lần ông Lừ được mời tham gia các chương trình biểu diễn văn nghệ của xã, huyện và tham gia các cuộc thi khu vực và toàn quốc. Con trai ông - Chảo Mý Giàng cũng thường xuyên tham gia các chương trình văn nghệ ở trường và địa phương. Tại Liên hoan nghệ thuật măng non năm 2024 do huyện tổ chức em Giàng đã tham gia tiết mục độc tấu sáo Mông “Xuân về trên bản Mông” và đạt giải nhạc cụ hay nhất.

“Thời gian qua, địa phương cũng tuyên truyền, vận động cho ông và gia đình tiếp tục giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mông, đồng thời truyền dạy cho thế hệ trẻ biết và sử dụng những nhạc cụ của dân tộc mình để duy trì bản sắc văn hóa của các dân tộc trên địa bàn xã” - chị Liêu Thị Nhật Lệ, Bí thư Đoàn xã Quảng Bạch cho biết.

Ông Chảo Phái Lừ bên những nhạc cụ dân tộc do chính mình chế tác

Tiếp xúc với ông Chào Phái Lừ, người đối diện luôn cảm thấy nguồn năng lượng dồi dào trong con người ông. Đặc biệt là mỗi lần ông chơi nhạc, nét mặt ông “phiêu” theo từng giai điệu khiến người nghe bị lôi cuốn. Giữa dòng chảy hiện đại, khi người trẻ dần xa rời văn hóa truyền thống, ông Lừ vẫn kiên trì “thổi hồn vào gió” bằng những âm thanh xưa cũ. “Chừng nào tai mình còn nghe được, tay mình còn làm được, thì mình còn chơi nhạc cụ, còn truyền cho bọn nhỏ” - ông Lừ nói.

Không cần danh hiệu, không cần giấy chứng nhận, người đàn ông dân tộc Mông ấy đã và đang là một nghệ nhân sống, một “người giữ hồn núi” thực thụ bằng đôi tay chai sần, bằng trái tim yêu văn hóa dân tộc. Trên cung đường trở về, lời ca của người “nghệ sĩ” đa tài ấy vẫn văng vẳng bên tai chúng tôi: “Dáng em xinh như đóa hoa tươi, miệng em cười mịn màng như hoa ở trên đồi…”.