Chị Lý Thị Niên trong xưởng sản xuất mì gạo của HTX

Hơn mười lăm năm trước, khi thấy những bao gạo bao thai chất đầy góc bếp mà không có đầu ra, chị Niên day dứt không yên. “Tôi nghĩ đơn giản lắm - nếu gạo của bà con làm ra không bán được thì phải tìm cách tiêu thụ thôi. Cứ để người dân quanh năm trông vào ruộng nương mà không có thu nhập ổn định thì xót lắm”, chị nhớ lại. Sự trăn trở ấy đã trở thành khởi nguồn cho hành trình khởi nghiệp đầy gian nan của người phụ nữ Nùng nhỏ bé nhưng kiên cường này.

Năm 2009, chị mạnh dạn nghĩ đến việc sản xuất bún, phở từ chính loại gạo bao thai truyền thống của địa phương. Ý tưởng thì rõ ràng, nhưng để biến thành sản phẩm lại là cả một chặng đường dài. Chị tham gia mọi lớp tập huấn từ kỹ thuật, khởi nghiệp, vệ sinh an toàn thực phẩm… do các cơ quan, đơn vị và địa phương tổ chức. Rồi chị vay vốn đầu tư máy móc, dựng nhà xưởng, bắt tay vào sản xuất. Thế nhưng, những ngày đầu không hề dễ dàng.

Sản phẩm mì của HTX được phơi khô

Có thời điểm chị phải đổ bỏ gần hai tấn gạo vì tráng bánh hỏng. Cả gia đình lo lắng, bản thân chị nhiều lúc muốn buông xuôi. Nhưng nghĩ đến bà con đang tin mình, nghĩ đến những đồng vốn đã vay, chị lại đứng dậy. “Nhiều khi ngồi nhìn chỗ gạo bị hỏng mà nước mắt cứ chực trào, nhưng tôi tự nhủ: Mình đã chọn thì phải đi đến cùng” - chị tâm sự.

Không cam chịu thất bại, chị về tận các làng nghề ở Bắc Giang (nay là tỉnh Bắc Ninh), Thái Bình (nay là tỉnh Hưng Yên), Hải Dương (nay là TP. Hải Phòng) để học hỏi, nghiên cứu cách làm truyền thống kết hợp phương pháp mới. Để rồi từng mẻ bánh dần hoàn thiện, sản phẩm bún - phở được thị trường đón nhận. Đó là trái ngọt đầu tiên sau những tháng ngày vất vả không ngủ, tay nứt nẻ vì hơi nước nóng, với tấm lòng muốn nâng niu hương vị gạo quê.

Nhận thấy mô hình kinh tế tập thể sẽ giúp nhiều hộ cùng phát triển, năm 2017, chị vận động các gia đình thành lập HTX Bún phở Quỳnh Niên với 8 thành viên ban đầu. Từ những hạt gạo bao thai bản địa, HTX làm ra bún và phở theo quy trình nghiêm ngặt, không phụ gia, giữ trọn mùi thơm đặc trưng. Sản phẩm tươi được tiêu thụ tại nhà hàng trong vùng; sản phẩm khô đến nay đã có mặt tại Hà Nội, Ninh Bình, Hải Phòng…

Chị Lý Thị Niên 

Để đứng vững giữa thị trường cạnh tranh ngày càng cao, chị Niên không ngừng đổi mới. Năm 2020, HTX hoàn thành hồ sơ và được chứng nhận OCOP 3 sao cho hai sản phẩm bún khô và phở khô. Năm 2024, hai sản phẩm này tiếp tục được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của tỉnh. Ba năm gần đây, doanh thu của HTX luôn đạt từ 1,7 đến 1,8 tỷ đồng mỗi năm. Không chỉ dừng lại ở sản xuất bún, phở, chị đang nghiên cứu các sản phẩm mới từ thảo dược và mở rộng sang dịch vụ chăm sóc sức khỏe bằng y học cổ truyền.

Trong công cuộc chuyển đổi số, chị Niên cũng là người đi đầu. HTX xây dựng bộ nhận diện thương hiệu, áp dụng tem truy xuất nguồn gốc, quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội, đưa công nghệ bán tự động vào sản xuất để tăng năng suất và giảm sức lao động thủ công. Nhờ đó, thương hiệu Quỳnh Niên từng bước vươn ra thị trường ngoài tỉnh, tạo việc làm ổn định cho 13 - 15 lao động nữ, trong đó chủ yếu là phụ nữ dân tộc thiểu số, có nhiều hộ nghèo và cận nghèo, với thu nhập từ 5 triệu đồng/tháng.

Không chỉ làm kinh tế giỏi, chị Niên còn là một Chi hội trưởng Phụ nữ tận tâm, gương mẫu. “Tôi coi việc vận động chị em phát triển kinh tế, thay đổi tư duy sản xuất là trách nhiệm của mình”, chị nói. Từ kinh nghiệm thực tiễn, chị thường xuyên chia sẻ cách làm, hướng dẫn phụ nữ trong thôn mạnh dạn ứng dụng khoa học kỹ thuật, tiếp cận công nghệ số, sử dụng mạng xã hội để quảng bá sản phẩm. Nhiều phụ nữ nhờ vậy đã biết nghề, tham gia sản xuất cùng HTX hoặc tự mở cơ sở nhỏ ngay tại gia đình.

Sản phẩm bún khô và phở khô của HTX đã được chứng nhận OCOP 3 sao

Trong các hoạt động Hội, chị luôn tiên phong, từ phong trào vệ sinh an toàn thực phẩm, chuyển đổi số, đến các hoạt động an sinh xã hội, thành lập mô hình tổ liên kết phụ nữ phát triển sản xuất. Nhờ sự nhiệt huyết ấy, Chi hội Phụ nữ thôn Khu 1 nhiều năm liền đạt danh hiệu xuất sắc, nhiều mô hình được nhân rộng trong toàn xã.

Những nỗ lực không ngừng nghỉ đã mang lại cho chị Niên nhiều phần thưởng xứng đáng: Bằng khen của Liên minh HTX Việt Nam, Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn (trước sáp nhập) vì thành tích xuất sắc trong thực hiện Đề án OCOP và phát triển HTX kiểu mới; tháng 10/2025, chị tiếp tục được Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên tặng Bằng khen trong phong trào thi đua yêu nước giai đoạn 2020 - 2025.

Nhìn lại hành trình đã qua, chị đúc kết ba bài học: Kiên trì vượt khó, tư duy đổi mới và liên kết tạo sức mạnh. “Khởi nghiệp không bao giờ dễ. Muốn thành công phải dám học, dám làm và không được bỏ cuộc. Và quan trọng nhất là phải biết bắt tay nhau để cùng phát triển” - chị Niên chia sẻ.

Giữa vùng đất còn nhiều khó khăn, hình ảnh một người phụ nữ dân tộc Nùng cần cù, sâu sắc, vừa làm kinh tế giỏi, vừa lan tỏa tinh thần đoàn kết, đổi mới như chị Lý Thị Niên chính là minh chứng đẹp đẽ cho sự bền bỉ và sức sống của người phụ nữ miền núi hôm nay. Chị không chỉ làm ra sợi bún, sợi phở từ hạt gạo quê, mà còn đang se kết niềm tin, hy vọng và con đường phát triển bền vững cho cả cộng đồng.