Người dân thu hoạch hạt dẻ

Ngân Sơn là vùng núi cao với khí hậu khắc nghiệt, mùa đông thường xuyên có sương muối, rất ít loại cây ăn quả thích nghi. Song chính sự khắc nghiệt của thiên nhiên lại tạo điều kiện đặc biệt cho cây dẻ phát triển khỏe mạnh, cho hạt to, bùi, thơm ngậy mà hiếm nơi nào có được.

Bà Bàn Thị Ngân, thôn Phiêng Dượng, xã Ngân Sơn, một trong những hộ tiên phong trồng dẻ ván nhớ lại, năm 2006 bà sang Lạng Sơn học cách chăm sóc, mang giống về trồng thử. Không ngờ cây hợp đất, hợp khí hậu, quả ngọt bùi đặc trưng. Nhận thấy tiềm năng thế mạnh, bà đã chia sẻ cách trồng, chăm sóc cho đồng bào Dao trong vùng. Từ đó, nhiều hộ trong xã cùng nhân rộng diện tích.

Nhờ sự mạnh dạn ấy, cây dẻ đã bén rễ bền chặt trên đất Ngân Sơn, mở ra hướng đi mới cho nông dân vùng cao. Từ vài gốc trồng thử nghiệm, đến nay diện tích trồng dẻ tại Ngân Sơn và các xã lân cận như Bằng Vân, Nà Phặc đã vượt trên 100 ha, trong đó có khoảng 30 ha đang cho thu hoạch, năng suất bình quân 56 tạ/ha.

Cây dẻ khó hái trực tiếp, người dân thu hoạch bằng cách đợi hạt chín tự rụng hoặc trèo lên cây rung vì nếu hái non, hạt dẻ sẽ không ngon, dễ hỏng

Không chỉ dừng ở sản xuất nhỏ lẻ, năm 2019, bà Ngân và các hộ đồng bào Dao thành lập Hợp tác xã (HTX) Hợp Phát để kết nối, tiêu thụ sản phẩm nông sản cho bà con địa phương. Hợp tác xã đứng ra liên hệ cây giống, phân bón, phối hợp với các đơn vị hướng dẫn cách chăm sóc và tìm đầu ra cho sản phẩm, giúp bà con có nguồn thu nhập bền vững. Điểm nhấn quan trọng là năm 2020, hạt dẻ Ngân Sơn được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh. Sản phẩm của HTX được giới thiệu tại các hội chợ, ngày hội nông sản hay những gian hàng sản phẩm OCOP.

HTX Hợp Phát giới thiệu sản phẩm hạt dẻ tại Ngày hội nông sản OCOP và văn hoá ẩm thực 6 tỉnh Việt Bắc năm 2024

Một bước tiến mới của cây dẻ Ngân Sơn là việc chuyển sang canh tác hữu cơ. Với sự hỗ trợ của Dự án hỗ trợ kinh doanh cho nông hộ (CSSP), HTX Hợp Phát đã được hướng dẫn sản xuất không dùng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật độc hại. Mỗi hộ có mã số riêng, ghi chép nhật ký sản xuất để truy xuất nguồn gốc. Đến nay, HTX đã có 5,35 ha được chứng nhận hữu cơ.

Mô hình trồng dẻ ván theo hướng hữu cơ tại Ngân Sơn mang lại hiệu quả từ việc thay đổi toàn bộ phương thức canh tác từ truyền thống sang áp dụng khoa học kỹ thuật vào chăm sóc. Không những vậy, hiện nay người dân đã làm chủ được khoa học kỹ thuật để thực hiện việc chiết, ghép, tạo ra giống cho thu hoạch sớm, hạt dẻ to, mẩy, mang lại thu nhập ổn định.

Việc áp dụng phương pháp canh tác hữu cơ không chỉ mang lại những sản phẩm sạch, an toàn, mà còn góp phần xây dựng uy tín, củng cố niềm tin từ thị trường. Quan trọng hơn, đây còn mở ra hướng phát triển du lịch sinh thái gắn với trải nghiệm mùa thu hoạch. Vào mỗi độ dẻ chín, những vườn dẻ trĩu quả trở thành điểm đến hấp dẫn, thu hút du khách đến tham quan, tự tay nhặt hạt dẻ và thưởng thức hương vị đặc sản địa phương và mang về làm quà cho du khách. Trong định hướng phát triển, địa phương đang tính toán việc xây dựng sản phẩm du lịch cộng đồng kết hợp trải nghiệm mùa dẻ chín. Đây là hướng đi có thể gia tăng giá trị sản phẩm, đồng thời lan tỏa hình ảnh đất và người Ngân Sơn.

Sản phẩm được chăm sóc theo tiêu chuẩn hữu cơ nên chất lượng đảm bảo

Hạt dẻ Ngân Sơn được người tiêu dùng gần xa ưa chuộng

Theo bà Bàn Thị Ngân, sản phẩm hạt dẻ được người tiêu dùng gần xa ưa chuộng nên đầu ra khá thuận lợi. Tuy nhiên, về lâu dài, khi diện tích cho thu hoạch ngày một tăng lên, HTX và người dân mong muốn được chuyển giao kỹ thuật bảo quản sản phẩm sau thu hoạch hoặc chế biến sâu để nâng cao giá trị sản phẩm, tạo công ăn việc làm lâu dài, bền vững cho người dân địa phương.

Cây dẻ ván đang phát huy hiệu quả trên vùng đất Ngân Sơn, cây dễ chăm sóc và đem lại hiệu quả kinh tế cao. Xã Ngân Sơn và các địa phương lân cận đã mở rộng diện tích gắn với sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ, hướng tới phát triển bền vững, hiệu quả trong hành trình gây dựng thương hiệu sản phẩm đặc trưng.