Hồng không hạt (hồng ngâm) khu vực phía Bắc Thái Nguyên đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý từ năm 2010

Mỗi độ thu về, khi tiết trời se lạnh, những thung lũng và triền đồi lại ngập tràn sắc vàng rực rỡ của những vườn hồng sai trĩu quả. Trong không gian hồ Ba Bể mênh mang, núi non xanh thẳm, sắc vàng ấy như điểm tô cho bức tranh mùa thu thêm thi vị, khiến du khách chẳng thể rời mắt. Hồng không hạt hay còn gọi thân thương là “mác hồng” trong tiếng Tày, Nùng đã gắn bó với cư dân nơi đây từ bao đời. Điểm khác biệt nhất là nhân hạt bị thoái hóa, trong như thạch, khiến quả hầu như không có hạt, giòn ngọt và rất dễ ăn.

Khu vực quanh hồ Ba Bể hiện được coi là “thủ phủ hồng không hạt” với gần 300 ha, đa phần đã cho quả. Theo kinh nghiệm dân gian, hồng nên hái vào sáng sớm hoặc chiều mát, sau đó ngâm nước 3 - 4 ngày để loại bỏ nhựa chát. Khi ấy, quả giữ nguyên độ giòn, ngọt đặc trưng, món quà thiên nhiên mà chỉ vùng đất này mới có.

Hiện toàn vùng phía Bắc Thái Nguyên có hơn 700 ha hồng không hạt, trong đó gần 450 ha đã cho thu hoạch, sản lượng ước đạt trên 2.000 tấn/năm. Đáng chú ý, khoảng 150 ha đã được thâm canh cải tạo, 55 ha đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và 15 ha đạt chứng nhận VietGAP. Những con số này cho thấy hướng đi bền vững: Từ sản xuất truyền thống sang hàng hóa chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu thị trường.

Trên nền tảng “thủ phủ hồng không hạt” ấy, giống hồng LT1 tại Na Rì nổi lên như một sắc màu mới, được nhiều hộ nông dân lựa chọn phát triển. Đây là giống hồng có ưu điểm nổi trội: Quả to, tròn đều, vàng cam, vị giòn ngọt và đặc biệt là ít bị sâu bệnh hại, dễ thâm canh, năng suất cao. Đây là giống được Viện Nghiên cứu Rau quả tuyển chọn và đưa vào trồng thử nghiệm từ năm 2019 tại các xã Na Rì, Cường Lợi. Riêng xã Na Rì hiện có gần 100 ha LT1, trong đó hơn 20 ha đã cho thu hoạch ổn định. Năng suất bình quân đạt 12 - 15 tấn/ha, giá bán 25.000 - 30.000 đồng/kg, mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng/ha cho nông dân. Ông Hoàng Minh Giáp, Giám đốc Hợp tác xã Kim Lư (Na Rì), cho biết: “Chúng tôi xác định hồng LT1 là sản phẩm chủ lực. Hợp tác xã tổ chức liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm, hướng tới chế biến sấy dẻo, nước ép để kéo dài thời gian bảo quản. Nhờ vậy, giá trị quả hồng được nâng cao, bà con yên tâm mở rộng diện tích”.

Hồng không hạt tại các đia phương phía Bắc đang vào mùa thu hoạch

Tại thôn Phiêng Cuôn, xã Na Rì, vườn hồng LT1 của bà Trần Thị Hạnh những ngày đầu thu này đang rộn ràng vào vụ. Giữa khoảng đồi hơn 2 ha, từng chùm hồng căng mọng, óng ả treo lấp lánh dưới nắng, tỏa hương dìu dịu. Bà Hạnh cùng người thân khéo léo hái từng quả, nhẹ tay đặt vào túi vải để tránh trầy xước. Bình quân mỗi vụ, gia đình bà thu về hơn 1,5 tấn quả, mang lại nguồn thu trên 200 triệu đồng. “Điều vui nhất là hồng LT1 giòn, ngọt, đẹp mã nên thương lái đặt mua từ rất sớm, có bao nhiêu cũng hết. Giờ đây, vườn hồng không chỉ đem lại nguồn thu ổn định cho gia đình mà còn là niềm tự hào khi có nhiều đoàn khách tìm đến tham quan, học tập ngay tại vườn nhà” - bà Hạnh chia sẻ.

Ở nước ta, chỉ một số tiểu vùng cao có điều kiện sinh thái tương tự như khu vực phía Bắc Thái Nguyên mới có thể trồng được hồng không hạt nói chung, hồng LT1 nói riêng. Đây chính là “tính độc quyền sinh thái” mà không phải vùng nào cũng có. Khí hậu mát mẻ quanh năm, thổ nhưỡng giàu dinh dưỡng, cùng biên độ nhiệt ngày - đêm rõ rệt đã tạo nên vị giòn ngọt đặc trưng, khó lẫn với sản phẩm vùng khác. Bên cạnh đó, hồng không hạt ít bị sâu bệnh hại, dễ thâm canh, cho năng suất cao, phù hợp với điều kiện canh tác và mở rộng sản xuất của bà con dân tộc miền núi.

Không chỉ thừa hưởng lợi thế thiên nhiên, hồng không hạt ở đây còn được sản xuất theo hướng hữu cơ, an toàn. Quả hồng không phun thuốc trừ sâu, không chất bảo quản, không xử lý hóa chất. Sau khi hái, hồng chỉ được ngâm nước truyền thống 72 - 86 giờ để khử vị chát, giữ nguyên độ giòn ngọt tự nhiên. Chính sự sạch, bền vững này giúp mỗi quả hồng không chỉ thơm ngon mà còn an toàn, phù hợp xu hướng tiêu dùng nông sản xanh hiện nay.

Những gốc hồng LT1 trồng được 6 năm của gia đình bà Trần Thị Hạnh, thôn Phiêng Cuôn, xã Na Rì đã bắt đầu bói quả

Nhờ áp dụng quy trình hữu cơ, sản phẩm hồng không hạt khu vực phía Bắc Thái Nguyên những năm trước đã được nhiều hệ thống phân phối lớn như Vinmart, BigC, Co.opmart, các cửa hàng nông sản sạch tại Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh, TP. Hồ Chí Minh… lựa chọn đưa vào tiêu thụ. Mỗi năm, sản lượng tiêu thụ qua siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch ước đạt trên 1.000 tấn, chiếm gần 50% tổng sản lượng. Ngoài ra, khoảng 20% sản lượng đã được tiêu thụ qua sàn thương mại điện tử như Voso, Postmart, ShopeeFood, đáp ứng nhu cầu của khách hàng thành thị.

Điều đặc biệt, hồng không hạt không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn mở ra tiềm năng phát triển du lịch trải nghiệm. Những tour tham quan vườn hồng tại Na Rì, kết hợp khám phá động Nàng Tiên và thắng cảnh hồ Ba Bể, đang dần hình thành, tạo nên hành trình vừa thưởng thức đặc sản vừa khám phá cảnh quan.

Du khách có thể trực tiếp hái hồng, thưởng thức quả chín ngay tại vườn, chụp ảnh giữa khung cảnh rực rỡ sắc vàng, rồi tiếp tục hành trình khám phá hồ Ba Bể - “viên ngọc xanh” của miền núi phía Bắc. Sự kết hợp ấy không chỉ làm giàu thêm trải nghiệm du lịch mà còn góp phần lan tỏa thương hiệu hồng không hạt ra ngoài biên giới địa phương.

Từ một giống cây dân dã, hồng không hạt dần trở thành cây trồng chủ lực, mang lại sinh kế ổn định cho người dân, khẳng định thương hiệu nông sản của Thái Nguyên. Với định hướng sản xuất an toàn, hữu cơ, cùng sự đồng hành của chính quyền, doanh nghiệp và nông dân, hồng không hạt không chỉ dừng lại ở đặc sản vùng miền mà đang từng bước vươn lên thành thương hiệu quốc gia - niềm tự hào của miền sơn cước phía Bắc Thái Nguyên.