Sự bùng nổ của AI trong ngành báo chí

Cuối năm 2023, Microsoft và OpenAI đã hợp tác cùng tập đoàn Axel Springer – chủ sở hữu các tên tuổi lớn như Business Insider, Politico Europe và Bild nhằm tự động hóa quá trình sản xuất tin tức bằng AI. Cùng thời điểm, Google cũng đưa ra thử nghiệm “Genesis” – một công nghệ AI viết báo tự động. Chỉ trong vòng 2 năm, hàng trăm tờ báo lớn trên thế giới đã vận dụng AI để viết tin nhanh, tổng hợp nội dung, tóm tắt tin tức cũng như tạo video và hình ảnh minh họa.

AI hiện đã có thể thay thế nhanh chóng một số công việc truyền thống của nhà báo như viết tin nhanh, cập nhật sự kiện theo thời gian thực chỉ trong vài giây. Ví dụ, hãng tin AP sử dụng AI để tạo ra hàng nghìn bản tin tài chính mỗi tháng. Trong quá khứ, The Washington Post đã phát triển AI “Heliograf” để tường thuật trực tiếp các sự kiện như Olympic và bầu cử Mỹ năm 2016, trong khi Nikkei của Nhật Bản ứng dụng công nghệ AI nhằm phân tích thị trường chứng khoán và đưa ra dự báo.

Hình ảnh do AI tạo ra. 

Những ứng dụng sáng tạo như vậy giúp tăng năng suất và khả năng cung cấp tin tức theo thời gian thực, tạo điều kiện cho các tòa soạn sản xuất nội dung với tốc độ chưa từng có. Công nghệ AI không chỉ dừng lại ở việc viết tin mà còn giúp tự động hoá các công đoạn phụ trợ. Chẳng hạn, nhiều cơ quan báo chí đã áp dụng AI để dịch thuật và tóm tắt nội dung báo chí từ các nguồn ngoại quốc. BBC và The New York Times đang dùng AI để dịch nội dung tin tức sang nhiều thứ tiếng, giúp tiết kiệm thời gian và nhân lực của biên dịch viên.

Tại Việt Nam, Báo Nhân Dân đã thử nghiệm ứng dụng AI để tóm tắt tin tức và đề xuất chủ đề cho phóng viên, trong khi VietnamPlus (TTXVN) ứng dụng AI trong việc tạo video tin tức tự động, giúp rút ngắn thời gian sản xuất. Báo điện tử VnExpress cũng đang thử nghiệm chuyển đổi văn bản thành giọng nói để phục vụ độc giả ưu tiên nghe tin tức thay vì đọc. Thêm vào đó, Báo Vietnamnet đang thử nghiệm dịch các bài báo quốc tế sang tiếng Việt, tạo điều kiện thuận lợi cho biên tập viên tiết kiệm thời gian và nâng cao chất lượng dịch thuật.

Ngoài việc sản xuất bài viết, AI còn mang lại lợi ích vượt trội trong việc tạo ra nội dung hình ảnh và video. Công nghệ như Runway AI đã cho phép tạo ra các video minh họa chỉ với vài dòng lệnh. Trong khi đó, các công cụ như MidJourney và DALL·E đã giúp các tòa báo tạo ra ảnh minh họa ấn tượng mà không cần hỗ trợ từ nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp. Ở Việt Nam, Báo Tuổi Trẻ và VTV24 cũng bắt đầu thử nghiệm sử dụng AI để tạo ra video tin tức tự động, giúp đơn giản hóa quá trình sản xuất và tăng cường tính trực quan cho nội dung báo chí.

Không sợ hãi hay né tránh!

Nhận thức được những biến động mạnh mẽ mà AI mang lại cho ngành báo chí, ngày 8/4/2025, tại Viện Đào tạo Báo chí & Truyền thông (SJC) đã diễn ra tọa đàm với chủ đề “Báo chí đi về đâu khi AI ngày càng giỏi?”. Tại sự kiện, các chuyên gia đã cùng chia sẻ quan điểm về cơ hội và thách thức mà ngành báo chí đang đối mặt trong thời đại số.

TS. Phan Văn Kiền – Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí & Truyền thông (SJC) nhấn mạnh, chưa bao giờ ở Việt Nam nghề báo chí có nhiều biến động như hiện nay. Các kế hoạch tinh gọn bộ máy, sáp nhập và giải thể các cơ quan báo chí cùng với sự xâm nhập của công nghệ số và AI đã tạo nên thay đổi lớn. Ông cho rằng, thay vì né tránh hay sợ hãi sự ra đời của công nghệ AI, các nhà báo nên tiếp cận một cách bình tĩnh và tận dụng nó như một công cụ hỗ trợ đắc lực.

Các chuyên gia chia sẻ tại buổi tọa đàm.

GS. TS Nguyễn Đức An – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học, Sức khỏe và Truyền thông Dữ liệu, Giảng viên Trường Đại học Bournemouth, Vương quốc Anh chia sẻ, một trong những ứng dụng cơ bản của AI là xây dựng khuôn mẫu hay định dạng sẵn cho bài báo, giúp giảm thời gian viết bài và tự động hóa những công việc thường nhật. Ví dụ, trong các bài viết về thời tiết, những khuôn mẫu được lập trình sẵn cho các khu vực địa phương như Hà Nội hay TP.Hồ Chí Minh cho phép AI “đổ” dữ liệu thu thập được từ các cơ sở dữ liệu thời tiết ngay vào khuôn mẫu đó, giúp báo cáo trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Ngoài ra, AI còn giúp phân tích các nguồn dữ liệu khổng lồ mà con người khó có thể xử lý hết. Hệ thống “payroll graph” có khả năng tự động cập nhật hàng trăm bài báo thể thao chỉ với việc thay đổi dữ liệu thống kê, cho phép AI như phóng viên robot “Heliograf” sản xuất lên tới 850 bài báo mỗi ngày. Điều này cho thấy tốc độ và quy mô sản xuất tin tức của AI đang tạo ra một cuộc cách mạng trong cách thức hoạt động của các tòa soạn.

Áp dụng AI không chỉ giúp tăng tốc quá trình sản xuất mà còn cho phép biến đổi nội dung ở nhiều cấp độ khác nhau. Nhờ công nghệ này, một bài báo có thể được “cá thể hóa” để phục vụ cho từng đối tượng độc giả khác nhau.

Cụ thể, hệ thống AI có khả năng khai thác và xử lý các nguồn dữ liệu phức tạp, từ đó cung cấp thông tin theo từng cấp độ, từ cấp quốc gia cho đến cấp địa phương như từng phường, từng xã. Nhờ vào hệ thống dữ liệu đa dạng, các tòa báo như Los Angeles Times hay cơ quan báo chí trong nước đã có thể sản xuất hàng trăm bài trong một ngày, thay vì phải mất nhiều tháng để hoàn thiện. Qua đó, AI góp phần không những nâng cao tốc độ sản xuất mà còn mở rộng quy mô tin tức theo “sức mạnh của tốc độ” và “sức mạnh của quy mô”.

Không chỉ dừng lại ở việc tự động sản xuất bài viết, công nghệ này còn tích hợp nhiều chức năng hữu ích như truyền tải thông tin theo phương thức mới, gợi ý chỉnh sửa bản thảo, hỗ trợ nghiên cứu, phát triển ý tưởng tin bài, xác minh thông tin, tóm lược nội dung, tạo tư liệu minh họa hay biên dịch tin bài.

Mặc dù AI có thể xử lý dữ liệu với tốc độ chóng mặt, nhưng theo GS. TS Nguyễn Đức An, công nghệ này vẫn gặp phải nhiều hạn chế. AI thiếu khả năng tư duy theo bối cảnh và không thể thay thế được cảm xúc, sự phán xét tinh tế của con người trong mỗi bài báo. AI thiếu “trí tuệ xúc cảm” (emotional intelligence) để kể chuyện báo chí một cách tinh tế, đầy sắc thái nhân bản. Đây là yếu tố làm nên thành công của nhà báo, phóng viên. Nhà báo phải biết đưa xúc cảm vào bài viết để kể một câu chuyện tinh tế, cảm xúc cho người đọc mà AI không thể làm được. Cùng với đó, AI không có ý niệm về đạo đức khi quyết định tin bài.

Theo phân tích của GS. TS Nguyễn Đức An, AI mang tới nhiều rủi ro như gia cố các định kiến xã hội hiện hữu trong bối cảnh xã hội hiện có đầy những thiên kiến. Đặc biệt, đã có nhiều trường hợp bị ảo giác do AI cung cấp thông tin sai lệch. Đây là vấn đề ngày càng lớn và cực kỳ nguy hiểm.

“Chỉ cần chat một dòng yêu cầu, AI đưa thông tin rất "đã" nhưng thực ra trật lất. Hiếm khi nào AI trả lời ‘không biết’, hay ‘không chắc’ mà đa phần tự tin trả lời, nhưng nhiều nội dung sai. Điều này dễ bị các tác nhân xấu lạm dụng để làm ô nhiễm môi trường thông tin”, GS. TS Nguyễn Đức An cho biết. Điều này đặt ra rủi ro lớn cho các tòa soạn, khi những thông tin sai lệch có thể lan truyền nhanh chóng và ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin của độc giả.

“Trí tuệ nhân tạo không phải là sự thay thế cho trí tuệ con người; nó là công cụ để khuếch đại sự sáng tạo và tài năng của con người. AI sẽ không thay thế các nhà báo mà sẽ khiến sứ mệnh sự thật của nhà báo càng quan trọng hơn. Nếu tận dụng thích hợp, AI đồng thời trao cho nhà báo những công cụ đầy quyền năng siêu việt để thực hiện sứ mệnh đó”, GS. TS Nguyễn Đức An nhấn mạnh.

Câu hỏi đặt ra cho cả nhà báo trẻ và những người làm nghề báo lâu năm chính là: “Cơ hội và thách thức nào cho nhà báo trong kỷ nguyên AI?”

Theo TS. Phan Văn Kiền, AI không lấy mất việc của nhà báo, mà chính sự lười cập nhật và không học hỏi công nghệ mới mới khiến những người làm báo dễ bị thay thế. Các chương trình đào tạo báo chí hiện nay liên tục được cập nhật nhằm trang bị cho sinh viên, người làm báo kỹ năng về công nghệ số, giúp họ không chỉ làm báo mà còn làm truyền thông hiệu quả hơn. Nhà báo trẻ cần học cách sử dụng các công cụ AI để hỗ trợ sáng tạo nội dung, từ việc phác thảo ý tưởng ban đầu đến tự động hóa những công việc tốn thời gian và tẻ nhạt.

Ông Nguyễn Quang Đồng – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách & Phát triển Truyền thông cho rằng, ứng dụng AI đang mở ra xu hướng nội dung cá nhân hóa theo hành vi người dùng. Điều này không chỉ giúp các tòa soạn xây dựng chiến lược dữ liệu độc giả một cách hiệu quả, mà còn tạo ra các sản phẩm tin tức phù hợp với từng đối tượng cụ thể. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng cần phải tiếp cận AI một cách tỉnh táo, có kiểm chứng và không “thần thánh hóa” công nghệ, bởi vì sai sót trong dữ liệu có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Một vấn đề đáng lo ngại khác đó là bảo vệ bản quyền nội dung. Nhiều bài báo đã bị AI sao chép, khiến cho vấn đề bản quyền trở thành thách thức lớn đối với cơ quan báo chí. Do đó, việc nắm vững quy định pháp lý và vận dụng công nghệ kiểm soát nội dung là điều cần thiết. Hơn nữa, nhà báo cần giữ vững giá trị độc đáo của mình: khả năng điều tra, phân tích, sáng tạo nội dung độc quyền với chiều sâu và cảm xúc – điều mà AI không thể thay thế được.

Theo các chuyên gia, AI đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi ngành báo chí. Dù nó giúp gia tăng tốc độ sản xuất, mở rộng quy mô sản phẩm tin tức và tích hợp nhiều công nghệ hỗ trợ sáng tạo nội dung, AI vẫn không thể thay thế hoàn toàn trí tuệ, cảm xúc và sự phán đoán của các nhà báo. Nếu biết tận dụng và vận dụng một cách hợp lý, AI sẽ là “công cụ khuếch đại” giúp các nhà báo thực hiện sứ mệnh đưa thông tin chính xác và có chiều sâu đến với công chúng.

Để tồn tại và phát triển trong thời đại công nghệ số, các nhà báo cần không ngừng rèn luyện, học hỏi và cập nhật kỹ năng mới, đồng thời luôn nhấn mạnh vai trò của con người trong việc kiểm chứng và kể những câu chuyện giàu cảm xúc, giàu nhân văn mà chỉ con người mới có thể mang lại. Sự kết hợp hài hòa giữa AI và tài năng con người hứa hẹn sẽ mở ra kỷ nguyên báo chí mới, nơi thông tin không chỉ nhanh chóng mà còn chất lượng và có sức lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng.