Đôi bàn tay khéo léo của ông Đinh Duy Hà, thôn Kim Vân đã gắn bó với cây tre, con dao hàng chục năm nay

Chúng tôi tìm đến nhà ông Đinh Duy Hà ở thôn Kim Vân vào một trưa nắng, từ xa đã thấy ông ngồi trước hiên tỉ mẩn vót từng chiếc đũa. Đôi bàn tay khéo léo của ông đã gắn bó với cây tre, con dao hàng chục năm, nức tiếng gần xa với thương hiệu mà bà con đặt cho là “ông Hà đũa”.

Với ông Hà, duy nhất chỉ có một loại cây tre làm được đũa đẹp, chất lượng nhất là tre mai. Nhiều nơi làm tre gai thì chất lượng đũa không tốt, dễ gãy. Ông Hà cho biết, cây tre mai đủ 5 năm mới được khai thác. Khi chặt lấy sống dao gõ vào cây tre nghe "coong coong" thì mới chuẩn là tre già. Loại tre này có đặc điểm lóng thẳng không cong vênh, thớ nhẵn, bền hơn các loại tre khác.

Từng lóng tre được ông Hà chẻ đều tay, đúng kích thước theo phong tục người Tày dài khoảng 28 - 30 cm

Khi đã có nguyên liệu, ông Hà sẽ pha phôi, định hình chiều dài đũa. Đôi tay chai sạn của ông Đinh Duy Hà thoăn thoắt chẻ từng lóng tre thành từng thanh nhỏ, đều nhau. Theo phong tục của người Tày, đũa phải dài đủ 3 nắm tay người lớn, khoảng 28 - 30 cm. So với đôi đũa ở các nơi khác thì đôi đũa tre của người Tày có vẻ dài hơn.

Tiếp đến là công đoạn vót đũa đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ cao. Người thợ phải dùng dao sắc gọt từng đường mềm mại, đảm bảo đôi đũa vừa vặn tay cầm, đầu gắp thức ăn thuôn nhỏ dần để dễ dàng sử dụng. Vừa làm ông Hà vừa nói: “Vót đũa không chỉ cần kỹ thuật mà còn cần cái tâm. Mình phải đặt hết tâm huyết vào từng chiếc đũa thì mới làm ra được sản phẩm ưng ý”.

Ông Đinh Duy Hà dạy nghề vót đũa cho thế hệ trẻ ở thôn Kim Vân, xã Văn Lang

Để đảm bảo chất lượng sản phẩm, mỗi chiếc đũa phải được căn chỉnh sao cho đều tay, đầu nhỏ dần về cuối và không bị cong hoặc lồi lõm. Sau khi vót xong phải dùng giấy nhám đánh sạch để những chiếc đũa nhẵn, bóng rồi tiếp tục mang ra phơi nắng một tuần. Để bảo đảm chất lượng, tất cả các đôi đũa đều được gia đình ông làm thủ công.

Sau khi phơi đủ nắng, một công đoạn rất quan trọng là nhuộm đũa. Ông Hà cho biết: “Người Tày thường nhuộm đũa bằng nghệ vàng hoặc lá cơm đỏ. Nghệ và lá rừng sau khi giã nhuyễn, vắt lấy nước sẽ cho ra màu vàng và đỏ đặc quánh. Đũa cho vào ngâm trong nước nghệ hoặc nước lá cơm 1 đêm, sau đó mang ra phơi nắng đến khi khô đũa. Công đoạn này lặp đi lặp lại khoảng 3 lần cho đến khi màu bám chắc vào đũa, như vậy màu của đũa mới bền, không bị mối, mọt. Đũa sau khi đã khô và bám màu sẽ được gói kỹ bằng giấy hoặc lá dong khô, cất ở nơi thoáng mát và mang ra dùng dần.

Nghề vót đũa tre của cha ông truyền lại cũng giúp ông Hà có thêm thu nhập. Hiện mỗi tháng, gia đình ông Hà bán cả trăm đôi, đũa làm ra đến đâu hết đến đó. Có tháng, gia đình ông bán được gần 200 đôi, khách hàng đặt mà không làm kịp. Sản phẩm của ông chủ yếu bán cho khách trong và ngoài xã, nhất là đồng bào Tày địa phương rất ưa dùng sản phẩm của gia đình ông. Mỗi năm, gia đình ông bán được khoảng 3.000 đôi đũa, cứ 10 đôi đũa ông đóng thành một túi, giá bán 30.000 đồng/túi.

Chị Nguyễn Thị Hà My, tổ Pàn Bái, xã Na Rì - khách hàng thân thiết với gia đình khẳng định, so với các loại đũa khác trên thị trường, đũa tre viền vừa rẻ, vừa tốt, nhuộm màu tự nhiên an toàn cho người sử dụng.

Những đôi đũa tre mộc mạc đã trở thành sản phẩm được bà con gần xa tin tưởng và ưa chuộng

Đôi đũa tưởng chừng như giản đơn thế nhưng với người Tày đó là cả một nét văn hóa ẩn chứa phía sau. Ông Đinh Duy Hà chia sẻ, đôi đũa có đôi có cặp, thể hiện sự gắn bó và sự no đủ. Chính bởi ý nghĩa đó, trong gia đình người Tày xưa bố mẹ 2 bên thường tặng những bó đũa màu đỏ cho những cặp vợ chồng mới cưới như một lời nhắn nhủ về sự thủy chung, đủ đầy, có đôi có cặp. Vì thế người Tày mới có câu: “Chén cơm đôi đũa nằm ngang/Thiếp thấy mặt chàng, đói cũng như no”.

Đôi đũa không chỉ là vật dụng hàng ngày mà còn là một sản phẩm thủ công độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa địa phương. Với sự tỉ mẩn, khắt khe, ông Đinh Duy Hà đang cho ra lò những mẻ đũa tre tốt nhất. Với ông Hà, làm đũa vừa là làm kinh tế, vừa là để gìn giữ nghề truyền thống của ông cha.